Læknablaðið - 15.12.2010, Blaðsíða 9

Guðlaug
Þorsteinsdóttir
geðlæknir
gudlthorQlandspitali. is
Göngudeild geðsviðs -
átröskunarteymi
Hvítabandi
Skólavörðustíg 37
Landspítali, 101 Reykjavík
Eating disorder
treatment at
Landspitalinn, University
Hospital, Reykjavik.
Gudlaug Thorsteinsdottir,
MD
Department of Psychiatry
Eating Disorder Unit
University Hospital
v/Hringbraut, 101
Reykjavik, lceland
RITSTJÓRNARGREIN
Átraskanir og átröskunarmeðferð
á Landspítala
Átraskanir eru geðsjúkdómar sem einkennast af
sjúklegum ótta við mat og hræðslu við að þyngjast
eða missa stjórn á mataræði og verða feit(ur).
Þegar talað er um átraskanir í daglegu tali tengja
flestir þær við lystarstol (anorexia nervosa) og sjá
fyrir sér horaðar, veiklulegar ungar konur sem
virðast lifa á loftinu. Flestum er það óskiljanlegt
hvernig vannærður einstaklingur getur neitað
sér um að borða þegar nóg framboð er af mat.
En átraskanir eru fleiri en lystarstol og í heimi
fræðimanna er deilt um flokkun átraskana. Sumir
vilja aðeins hafa eina átröskunargreiningu, enda sé
fleira sem sameinar átraskanir en aðgreinir þær.1
Lystarstol og lotugræðgi séu aðeins sitt hvor hliðin
á sama teningi. Það sem viðhaldi átröskuninni,
hvaða nafni sem hún nefnist, sé að minnsta
kosti eitt af eftirtöldu: fullkomnunarárátta, lágt
sjálfsmat, óþol gagnvart vanlíðan og erfiðleikar
í samskiptum. Bent er á óstöðugleika greiningar,
margir byrji til dæmis með lystarstol sem þróast
síðar yfir í lotugræðgi,2 greiningarskilmerkin
séu fremur stíf og flestir sem leiti meðferðar
lendi í raun í „afgangsflokknum"; ódæmigerðar
átraskanir. Aðrir vilja flokka átraskanir með
kvíðasjúkdómum og benda á líkindi við fælni
eða áráttuþráhyggjuröskun. Beðið er í ofvæni
eftir DSM 5, sem kemur út 2013, en ljóst er að
átraskanir verða áfram sérstakir sjúkdómar þar
sem helstu flokkar halda sér: lystarstol, lotugræðgi
og ódæmigerðar átraskanir, en talsverðar
breytingar verða á greiningarskilmerkjum sem og
undirflokkum.
Átröskunarmeðferð á Islandi sem þverfagleg
teymisvinna er ný af nálinni miðað við löndin
í kringum okkur. Átröskunarteymið á geðdeild
Landspítala var stofnað 2001 og kom undirrituð að
því ásamt fleira starfsfólki á móttökugeðdeild 33 C.
Teymið starfaði í þrjú ár. Aðalástæða fyrir stofnun
þess var skortur á sérhæfingu og samhæfðum
meðferðarúrræðum fyrir sjúklinga með átraskanir
á fullorðinsgeðdeild og vöntun á eftirfylgd.
Mörgum fannst þó óþarfi að hafa sérstakt
átröskunarteymi á geðdeild og teymið rakst á
ýmsar hindranir og hætti að taka við tilvísunum
í lok árs 2003. Tilvísanir höfðu þá verið 51, 65 og
51 á ári. Meðallengd veikinda hjá skjólstæðingum
var 8,3 ár, og margir höfðu áður verið í meðferð á
geðdeild. Niðurstaða teymisins strax eftir fyrsta
árið var að leggja til við stjórnendur að stofna
dagdeild fyrir fimm sjúklinga með átraskanir,
efla göngudeild og leggja til stöðugildi fyrir
starfsemina. Um svipað leyti, eða árið 2002,
voru stofnuð aðstandendasamtök sjúklinga með
átraskanir, Spegillinn, og studdu þau við hið nýja
teymi. Voru þau stofnuð í kjölfar andláts ungrar
konu sem lengi hafði glímt við átröskun. Beittu
þau sér mjög fyrir bættum meðferðarúrræðum
og aukinni meðvitund almennings um átraskanir.
Spegillinn hélt úti heimasíðu og forvarnarstarfi,
en starfsemi þeirra lagðist af um 2007.
En fleira gerðist árið 2002, þá var samþykkt
eftirfarandi þingsályktunartillaga: Alþingi felur
heilbrigðisráðherra að sjá til þess að þverfagleg
þjónusta þeirra sem hafa sérþekkingu á átröskunum
verði sameinuð þannig að bjóða megi upp sérhæfða
meðferð fyrir átröskunarsjúklinga á öllum aldri.
Fjórtán alþingismenn og konur stóðu að tillögunni
undir forystu Katrínar Fjeldsted læknis. Spegillinn
og síðar sjúklingasamtökin Forma (starfaði 2005-
2007) þrýstu í kjölfarið mjög á yfirvöld að
fylgja eftir tillögunni sem markaði tímamót.
Sett var á laggirnar nefnd hjá landlækni sem
skilaði álitsgerð í nóvember 2003 um hvernig
þjónustunni væri best háttað. Þar var meðal
lagt til að stofnuð yrði „meðferðar-, fræðslu- og
ráðgjafarmiðstöð", sameiginleg fyrir börn og
fullorðna að norskri fyrirmynd, og að þjónusta
yrði veitt á göngudeild, dagdeild og sérhæfðu
meðferðarheimili. Ekki hefur það allt ræst en
Jón Kristjánsson þáverandi heilbrigðisráðherra
gekkst síðar fyrir aukafjárveitingu til átrösk-
unarmeðferðar á Landspítala og hóf núverandi
teymi störf 1.2.2006. Fjöldi tilvísana í teymið
hefur verið nokkuð svipaður á ári, eða um 83-
103, 10-15% sjúklinga greinast með lystarstol
og 40-50% með lotugræðgi, en aðrir með
ódæmigerðar átraskanir. Meðferð fer fram á
göngudeild og dagdeild og hefur legudögum
vegna lystarstols á móttökugeðdeildum fækkað
mjög mikið síðustu þrjú ár. Meðferðin byggist á
gagnreyndum aðferðum og í dag þykir sérhæfð
átröskunarmeðferð sjálfsagður og ómissandi hluti
af meðferðarúrræðum á geðdeild Landspítala.
Frekari upplýsingar um starfsemi átrösk-
unarteymis geðdeildar er að finna á heimasíðu
Landspítala.
Heimildir
1. Fairbum CG, Cooper Z, Shafran R. Cognitive behaviour
therapy for eating disorders: a „transdiagnostic" theory and
treatment. Behav Res Ther 2003; 41: 509-28.
2. Tozzi F, Thornton LM, Klump KL, et al. Symptom fluctuation
in eating disorders: correlates of diagnostic crossover. Am J
Psychiatry 2005; 162: 732-40.
LÆKNAblaðið 2010/96 745