Læknablaðið - 15.12.2010, Side 20

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
getið hefur af sér þennan aukna áhuga. Víða,
meðal annars á Norðurlöndunum, hafa verið
stofnsettar sérstakar göngudeildir þar sem fengist
er fyrst og fremst við þennan vanda. En áður en
heilsukvíði er ræddur sérstaklega verður tekið
dæmi af manni sem haldinn er þessum vanda.
Tilfelli
Gunnar er 41 árs gamall og hefur lengi glímt við
mikinn heilsukvíða, en móðir hans lést þegar hann
var 14 ára gamall af völdum krabbameins sem
uppgötvað var á lokastigi. Gunnar hefur farið í
gegnum mörg tímabil þar sem hann hefur talið sig
vera haldinn alvarlegum sjúkdómum. í fyrra taldi
hann sig vera með eitlakrabbamein sem leiddi
loks til sýnatöku. Fyrir fjórum árum taldi hann
sig vera með heilaæxli vegna spennuhöfuðverkjar
sem endaði með segulómskoðun. í dag getur hann
minnst þessara uppákoma með bros á vör en það
kemur ekki í veg fyrir að hann óttist nú að vera
haldinn MS (heila- og mænusiggi). Undanfarna
mánuði hefur hann fundið fyrir dofa af og til á
nokkrum stöðum vinstra megin í líkamanum.
Fyrir um hálfu ári fann hann fyrir svima í eina
viku, sem gekk yfir af sjálfu sér. Gunnar hefur
lesið sér mikið til um MS og finnst lesturinn renna
stoðum undir grunsemdir hans. Hann telur sig
uppfylla skilmerki sjúkdómsins, taugaeinkenni
sem samrýmast MS (dofa og svima) frá tveimur
aðskildum hlutum taugakerfisins á mismunandi
tímum.
Gunnar fór til heimilislæknisins sem taldi
afar ólíklegt að hann væri haldinn sjúkdóminum
en sendi engu að síður beiðni til taugalæknis að
ósk Gunnars, og fékk þar tíma eftir þrjá mánuði.
í millitíðinni leitaði Gunnar, viðþolslaus af
áhyggjum, til bráðamóttökunnar, og bað um
steragjöf sem hann hafði lesið sér til um að gæfist
vel við MS-köstum.
Við skoðun þar fundust engin teikn um
taugasjúkdóm. Þó að læknirinn teldi ekki þörf
á frekari rannsóknum náði Gunnar í sömu viku
að knýja fram segulómun af höfði og mænu,
auk mænuvökvaprófs. Reyndust rannsóknirnar
eðlilegar nema að þrír ósértækir flekkir sáust í hvíta
efninu umhverfis heilahólfin. Sjúkrahúslæknirinn
útskýrði fyrir Gunnari að engin teikn væru
um MS en að þrír ósértækir flekkir sæjust á
segulómskoðun af höfði. Fyrir Gunnari var þetta
staðfesting á því að hann væri haldinn MS. Hann
spurði lækninn hvort hann gæti útilokað að þetta
væru breytingar af völdum MS. Læknirinn sagðist
nokkuð viss í sinni sök og útskýrði að margir væru
með slíkar brey tingar án þess að um sjúkdóm væri
að ræða. Þessar skýringar nægðu Gunnari ekki,
hann taldi að einkennin hlytu að eiga sér vefræna
orsök.
A þessum tímapunkti var kvíðinn orðirtn svo
mikill að Gunnar var hættur að geta sinnt starfi
sínu, átti erfitt með svefn og það hrikti í stoðum
hjónabandsins. Óvissan var honum svo erfið
að hann var farinn að óska þess að fá einhverja
sjúkdómsgreiningu í stað þess að fá ítrekað
þau skilaboð að „ekkert væri að". Gunnar fékk
meðhöndlun með serótónín endurupptökuhemli
í stigvaxandi skömmtum og var vísað til
sálfræðings sem hann þó var tregur til að hitta
í fyrstu. Hann sá ekki tengslin milli líkamlegu
einkennanna og þess að taka geðlyf, hvað þá
að hitta sálfræðing. Hann viðurkenndi þó að
kvíðinn, svefnerfiðleikarnir og áhyggjurnar væru
honum um megn. Eftir nokkrar vikur af lyfja- og
sálfræðimeðferð minnkaði kvíðinn til muna og
hjálpaði sálfræðimeðferðin Gunnari að öðlast
innsýn í þann hugarfarslega vítahring sem hann
var kominn í. Hann varð fær um að skoða og trúa
öðrum skýringum á meinlausum líkamlegum
óþægindum sem hann, líkt og aðrir, fann og
finnur enn fyrir með reglulegu millibili.
Faraldsfræði heilsukvíða
Öfugt við flestar aðrar kvíða- og líkömnunarrask-
anir virðist heilsukvíði vera jafn algengur hjá
körlum og konum og getur hafist á hvaða aldri
sem er, en algengast er að hann hefjist snemma
á fullorðinsárum.3 Oft gerir heilsukvíði vart við
sig þegar fólk er undir álagi, til dæmis í kjölfar
veikinda eða andláts nákomins ættingja. Áætlað
er að 2-6% fólks veikist einhvern tíma á ævinni
af heilsukvíða (lífsalgengi)4'6 en tölur eru nokkuð
breytilegar þar sem mismunandi viðmið hafa
verið notuð. Hins vegar má ætla að mun fleiri,
eða í kringum 10-20% þeirra sem eru heilbrigðir
á hverjum tíma, hafi áhyggjur af að vera haldnir
einhverjum sjúkdómi.7 Þá má nefna að 25-
50% heimsókna á heilsugæslustöðvar tengjast
umkvörtunum sem ekki finnast læknisfræðilegar
skýringar á.8
Heilsukvíði virðist ekki háður menntunarstigi,
kyni, kynþætti, félagslegum eða efnahagslegum
aðstæðum.6-9'11 Er þetta öfugt við hugbrigðaröskun
sem einnig telst til líkömnunarraskana, en er
algengari meðal kvenna, og fólks sem býr við
lægra menntunarstig og í fátækari löndum.9
Hugrænt skýringarlíkan heilsukvíða
Samkvæmt hugrænni kenningu Salkovskis og
Warwick um heilsukvíða getur reynsla fólks af
veikindum, hjá því sjálfu eða öðrum, átt þátt í
756 LÆKNAblaðið 2010/96