Læknablaðið - 15.09.2011, Blaðsíða 20

Y F I R L I T
rof á þörmum og greinir illa áverka á þétt líffæri í kvið; lifur,
nýru, milta eða bris, fyrst og fremst er verið að skima eftir
blæðingu í kvið.19 Stöku sinnum er þó hægt að greina áverka
á þétt líffæri við ómskoðun og því er rétt að horfa eftir slíkum
áverkum.
Til viðbótar við ofangreinda ómun á hægri og vinstri flanka er
frá þessum stöðum einnig skimað eftir blæðingu í brjósthol. Er
það gert með því að færa ómhausinn aðeins ofar beggja vegna
í flankanum þannig að þindin sjáist. Er þindin hvít ómþétt rönd
og kemur vökvi í brjóstholi fram sem dökk ómsnauð rönd þar
fyrir ofan. Venjulega sést þá einnig neðsti hluti lungans vel og
hreyfing lunga með öndun (mynd 5).
Við ómun yfir lífbeini er leitað að fríum vökva milli
endaþarms og legs hjá konum og milli endaþarms og þvagblöðru
hjá karlmönnum, vökvinn getur þó einnig safnast fyrir ofan
þvagblöðuna (mynd 6). Er merki ómhaussins látið vísa í átt
að höfði og honum beint aðeins niður á við, gagnlegt getur
verið að snúa ómhausnum 90° til hægri til að meta þetta svæði
í öðru plani (mynd 1). Betri sýn fæst ef þvagblaðra er full og ef
hækkað er undir höfuð sjúklings rennur blóð í kviðarholi frekar
niður í mjaðmagrind. Við ómun á þessu svæði er einnig fljótlegt
að sjá stærð þvagblöðru og skima fyrir því hvort sjáanlegt sé
fóstur í legi.
Ómskoðun til greiningar á loftbrjósti
Þegar ómskoðun er notuð til að skima fyrir loftbrjósti er
leitað að hreyfingu á milli brjóstveggsfleiðru og lungnafleiðru
við öndun. Best er að nota beinan ómhaus af hærri tíðni (10
MHz) þar sem ómað er grunnt. Vel er þó hægt að gera þennan
hluta áverkaómunar með kúptum ómhaus af lægri tíðni líkt og
notaður er við skoðun á kviðarholi. Sjúklingur liggur áfram á
baki og ómhausinn er settur yfir fyrsta millirifjabil, um það
bil í línu við miðju viðbeins. Merki ómhaussins er látið snúa í
átt að höfði (mynd 1). Leitað er að rifjum og er fleiðran óm-
þétt rönd þar strax fyrir neðan (mynd 7). Ef ekki er til staðar
loftbrjóst sést greinilega hvernig lungnafleiðran hreyfist við
öndun. f lungnafleiðrunni geta einnig sést vökvafylltar línur
sem verða meira áberandi hjá einstaklingum með lungnabjúg
og geta þá varpað djúpum skugga. Með doppler-ómun verða
hreyfingar fleiðrunnar greinilegri. M-mode ómun er önnur leið
til að skima fyrir loftbrjósti, þá sendir ómtækið frá sér einfaldan
ómgeisla en skráir endurvarpið yfir tíma. Ef eðlileg hreyfing er
á lunganu koma fram línur á ómmyndinni sem lýst hefur verið
sem öldum á strönd (mynd 8) en ef loftbrjóst er til staðar sést
þetta ekki (mynd 9). Aukin nákvæmni fæst ef ómað er í línu
niður eftir framanverðum brjóstkassa beggja vegna. Ef loftbrjóst
er sjáanlegt má fá hugmynd um hversu stórt það er með því
að færa ómhausinn hliðlægt á brjóstkassanum. Eftir því sem
loftbrjóstið er stærra þarf að fara lengra út hliðlægt og aftur á
brjóstkassann áður en lungnahreyfingar sjást.
Hversu mikið gagn er að áverkaómskoðunum?
Tölvusneiðmyndir eru nákvæmari en áverkaómun við mynd-
greiningu slasaðra hvað alla áverka varðar nema áverka á hjarta.
Notkun tölvusneiðmynda tekur hins vegar mun lengri tíma, felur
Mynd 7. Dopplcr-óimm afhreyfingum flciðru við öttdun.
í sér umtalsverða skaðlega geislun, auk kostnaðar, og víða um
land eru sneiðmyndatæki ekki til staðar.
Ómskoðun er fljótleg, skaðlaus, ódýr og einföld leið til mats á
slösuðum. Tiltölulega auðvelt er að læra einfalda ómun og þegar
stöðluð áverkaómun bráðalæknis er borin saman við samskonar
ómun röntgenlæknis, hefur reynst vera 97% samræmi milli
ómananna.20 Á bráðadeild má segja að gagnsemi ómskoðunar
geti verið mest fyrir verst slösuðu einstaklingana þar sem ekki
gefst tími til ítarlegra myndgreiningarrannsókna. Þar getur ómun
veitt dýrmætar upplýsingar þannig að hægt sé að hefja aðgerðir
til að bjarga lífi sjúklings án tafar.21 Einnig nýtast ómanir þegar
áverkar eru taldir ólíklegir og ekki skýr ábending til staðar
fyrir tölvusneiðmyndum. Við þessar algengu aðstæður gagnast
ómun til að meta þörf fyrir frekari rannsóknir. Hjá einstaklingum
þar sem taldir eru hafa alvarlega áverka þarf ávallt að gera
nánari myndgreiningarrannsóknir og við þær aðstæður bætir
áverkaómun litlu við.
Á undanförnum árum hefur víða orðið mikil aukning í notkun
tölvusneiðmynda og segulómskoðunar við mat á slösuðum, án
þess að aukning á greiningum alvarlegra áverka eða breytingar
á tíðni innlagna hafi komið fram í erlendum rannsóknum.22
Sýnt hefur verið fram á að notkun vinnuferils á bráðadeild
þar sem stuðst er við áverkaómskoðun hefur getað fækkað
tölvusneiðmyndum um helming án þess að það hafi skaðleg áhrif
fyrir sjúklinga.23,24 Almennt hefur ekki verið staðfest að notkun
áverkaómunar hafi áhrif á dánartíðni slasaðra, nema líklega þeirra
sem eru með áverka á hjarta. Áverkaómun á bráðadeild hefur
hins vegar sýnt sig geta flýtt fyrir uppvinnslu á bráðadeild og
stytt tíma að skurðaðgerð um 64% þegar þess er þörf, auk þess
að leiða til umtalsverðs fjárhagslegs sparnaðar.25'26
Nákvæmni áverkaómunar er almennt talin vel innan þeirra
marka að gagn sé að rannsókninni. Mikilvægt er þó að gera sér
grein fyrir takmörkun þessarar rannsóknaraðferðar. Ef horft er til
allra áverka sem skimað er fyrir, er áverkaómun yfir 80% næm
en yfir 99% sértæk. Talsverður munur er á nákvæmni ólíkra þátta
áverkaómunar. Eins og við aðra notkun ómtækja er nákvæmni
skoðunarinnar mjög háð þjálfun þess sem ómar. Ómskoðanir eru
tæknilega erfiðari hjá feitum og gæði ómtækisins hefur umtalsverð
áhrif á nákvæmni greiningarinnar.
472 LÆKNAblaðið 2011/97