Læknablaðið - 15.09.2011, Side 32

Y F I R L I T
Ágrip
Ágrip er mikilvægasti hluti greinar og sá hluti hennar sem flestir
lesa. Ef ágripið er áhugavert er líklegt að greinin verði lesin. I
flestum greinum er ágripið í fjórum hlutum og skiptist í tilgang,
efnivið og aðferðir, niðurstöður og ályktim. Ágrip er gjarnan
200-300 orð en lengdarmörk eru mismunandi eftir tímaritum.
Að neðan fylgir frekari lýsing á meginþáttum ágrips.
Tilgangur
Til hvers og hvers vegna? Hér er lykilatriði að lýsa markmiðum
rannsóknarinnar. Einnig er æskilegt að nefna bakgrunn rannsókn-
arinnar, ef rými leyfir, og hvers vegna hún var gerð.
EfniviÖur og aðferðir
Hvernig var rannsóknin gerð? Tilgreina þarf efnivið rannsóknar
í stuttu máli, það er þátttakendur ef við á og fjölda þeirra.
Einnig er æskilegt að skilgreina viðfang og vettvang rannsóknar.
Við hvaða aðstæður var rannsóknin gerð, svo sem á læknastofu
eða spítala, hjá heimilislækni eða sérfræðingi? Var rannsóknin
framskyggn eða afturskyggn?
Niðurstöður
Hvað kom út? Lýsa þarf markverðustu niðurstöðum á hnit-
miðaðan hátt. Best er að birta niðurstöður sem meðaltöl með
skekkjumörkum og tölfræðilegu mati. Greina þarf frá helstu
niðurstöðum í tölum en ekki láta nægja að segja þær mark-
tækar. Ágripið þarf ekki og á ekki að innihalda allar niðurstöður,
einungis þær markverðustu.
Umræða
Hvað þýða niðurstöðumar? Settu niðurstöður í samhengi við
almenna þekkingu og aðrar tímaritsgreinar á sama sviði. Hverju
hafa niðurstöðurnar bætt við vísindalega þekkingu eða klíníska
reynslu? Hvað höfum við lært? Algeng mistök eru að ályktanir
eigi sér ekki nægilega stoð í niðurstöðum rannsóknar og að
fremur sé byggt á skoðunum höfunda. Slíkar ályktanir geta átt
við í dagblöðum, en eiga alls ekki við í vísindagreinum. Miklu
varðar að ályktanir séu í samræmi við tilgang rannsóknar og þær
niðurstöður sem fengust við prófun á aðaltilgátu rannsóknarinnar.
Töflur og gröf
Áður en hafist er handa við greinaskrif þarf að vinna úr
niðurstöðum rannsóknar og búa til töflur og gröf og annað
myndefni sem sýnir niðurstöður á skilmerkilegan hátt. Gagnlegt
er að skoða mismunandi framsetningu á gröfum og töflum til að
kynna niðurstöður. Æskilegt er að töflur og gröf skýri sig sjálf
með hjálp mynda- eða töflutexta svo lesandi þurfi ekki að lesa
meginmál greinarinnar til að átta sig á töflum og myndefni. Öxull
á línuriti á að vera greinilega merktur og helst án skammstafana.
Best er að gröf innihaldi eins mikið af upprunalegum gögnum
og kostur er. Með þessu móti verður framsetning skýrari og
greinin skilmerkilegri.
Ástæða þess að mikilvægt er að vinna töflur og gröf í upphafi
er sú að niðurstöður verða að liggja fyrir með skýrum hætti
áður en hafist er handa við skriftir. Þannig mæla flestir með því
að byrjað sé á því að búa til töflur og gröf, því næst sé ágrip
skrifað og þá fyrst geti rihm meginmáls hafist. Sumir kjósa þó
að skrifa ágrip í lokin.
Inngangur
Meginmál fræðigreinar skiptist í fjóra hluta: inngang, efnivið og
aðferðir, niðurstöður og umræðu. Líkt og í ágripi fylgja þessir
kaflar sömu lögmálum í megindráttum, nema hvað nú gefst
tækifæri til að setja meira kjöt á beinin. í inngangi skal greina
lesandanum frá því hvers vegna efnið er áhugavert og mikilvægt
og hvers vegna valið var að gera rannsóknina. Setja skal fram
tilgátu eða tilgreina rannsóknarspurningar. Sjaldnast eru þær fleiri
en tvær til fimm í einni grein. í sumum tilvikum kann að vera
álitamál hvort setja eigi efni í inngang eða í umræðukafla. Flestir
telja að inngangur eigi að vera sem stystur og eingöngu að skýra
hvers vegna rannsóknin skiptir máli og af hverju hún var gerð.
Umfjöllun um vægi niðurstaðna og ályktanir sem draga má af
þeim á heima í umræðukafla en ekki í inngangi. Rétt er að forðast
endurtekningar og hafa innganginn stuttan og hnitmiðaðan. Hann
er oftast innan við ein blaðsíða í virtum fræðitímaritum á sviði
læknisfræði og lífvísinda.
Efniviður og aðferðir
Lýsing á framkvæmd rannsóknar þarf að vera nógu ítarleg til
að aðrir sérfræðingar geti endurgert og prófað tilgátur hennar.
Stundum kemur til álita að vísa í fyrri rannsóknir sama
rannsóknarhóps eða aðrar sambærilegar rannsóknir, þar sem
rannsóknaraðferðir voru skýrðar mjög ítarlega. Framkvæmd
rannsóknar er þá aðeins skýrð í stuttu máli. Það getur vafist
fyrir höfundum hvort almennar upplýsingar um efnivið eigi
betur heima í þessum kafla eða í niðurstöðum. Sem dæmi
má nefna að við rannsókn á áhrifum glákulyfs ætti að kynna
sjúklingahópinn, það er aldur, kyn og áhættuþætti, undir efniviði
og aðferðum, en greina frá niðurstöðum augnbotnaþrýstings í
niðurstöðukaflanum.4 Fjalli rannsókn hins vegar um faraldsfræði
gláku ættu slíkar upplýsingar betur heima í niðurstöðum.5 Vísa
þarf með heimildum til rannsóknaraðferða sem sjaldan eru
notaðar, en algengar rannsóknaraðferðir sem sérfræðingar á
sviðinu eiga að þekkja þarf einungis að nefna.
Niðurstöður
Niðurstöður eru oftast teknar saman í töflur, gröf og myndir.
í texta er því aðeins greint frá helstu niðurstöðum en að öðru
leyti vísað í töflur og myndefni. Þannig þarf ekki að endurtaka
allar niðurstöður í texta. Tilgreina þarf tölfræðileg gögn eins
og meðaltal eða miðtölu, staðalfrávik, p-gildi og öryggismörk.
Öryggismörk og staðalfrávik hjálpa lesanda að meta nákvæmni
og marktækni niðurstaðna.
Algengt er að höfundar gefi upp of marga aukastafi.6 Meðaltal
með staðalfráviki gæti til dæmis verið 76,63 ±18,71. Ef gögnin eru
normaldreifð ættu 95% þeirra að liggja innan tveggja staðalfrávika
á miðgildi, sem er á milli 40 og 111. í ljósi þess er óþarfi og
reyndar rangt að hafa niðurstöður með tveim aukastöfum. Réttara
er að hafa einn aukastaf eða sleppa aukastöfum og sýna meðaltalið
77±19.
484 LÆKNAblaðið 2011/97