Læknablaðið - 15.10.2011, Qupperneq 54

OLDUNGADEILD
Saurlifnaður
- blíðusala
Skondin ritdeila í
Læknablaðinu 1943
Kveikja ritdeilu þessarar var bréf frá
Vilmundi jónssyni landlækni (VJ) til
dómsmálaráðuneytis sem einnig birtist í
Heilbrigðisskýrslum ársins 1940 undir
fyrirsögninni „Um saurlifnað í Reykjavík
og stúlkubörn á glapstigum". Árni Magnús
Pétursson (ÁP) sem þá var trúnaðarlæknir
Reykjavíkurbæjar hafði ýmislegt við þessa
grein að atliuga og ekki stóð á svörum. Þótt
tilefni skrifanna væri alvarlegt eru þau á
köflum bráðfyndin. Hér birlast glefsur úr
skrifum þessum.
Hinn ágæti teiknari Sigurður V.
Sigurjónsson læknir var beðinn að teikna
mynd er vísaði til vændis á alþingi á
Þingvöllum. Úr varð þessi snilldarteikning
sem er full af táknrænum tilvísunum.
Lesendur geta glímt við að finna þær en
e.t.v. verða þær birtar síðar.
P.Á.
Árni Pétursson
Vilmundur Jónsson
ÁP: Það skal virt honum (VJ) til
vorkunnar er hann velur þetta orð,
„saurlifnaður", að þau orð sem á
íslensku eru látin tákna „prostitution"
(skækju-, hóru-, vændiskvenna-, pútu-
og saurlifnaður) eru orðin nokkuð
gömul í málinu og hafa því fengið
ókvæðismerkingu. Þau geta því ekki
talizt heppileg sem fræðiorð; til þess
hefir merking þeirra litazt um of af
siðgæðishugmyndum þjóðarinnar. Ég
mun því í þessari grein nota orðið
„blíðusala" yfir „prostitution"...
VJ: Þá er það fyrst til að taka að
með allri virðingu fyrir vísindunum
Séð með girndaraugum Gunnars
beiðist ég engrar afsökunar á
þeirri notkun móðurmáls míns að
nefna saurlifnað saurlifnað ... en
tæpitunguheiti þau í Ásta-Brandsstíl
sem ÁP stingur upp á eru svo
velluleg að ég fæ mig ekki til að
nefna í björtu.
ÁP: í fyrstu málsgrein bréfsins
segir VJ íslendinga hafa stært sig af
því, að hér á landi væri ekki eða lítið
stunduð blíðusala ... þá væri fróðlegt
að fá að heyra um það frá VJ hvaðan
hann hefir þetta.
VJ: Þessu er fljótsvarað. Ég hafði
hér sérstaklega í huga ummæli
í bók sem gefin var út ... (fyrir)
heimssýningu í New York. ...
(Vilhjálmur Stefánsson: Iceland. New
York ,1939). Á 119. bls. bókarinnar
stendur: „Strictly speaking there is no
prostitution."
ÁP: ... eftir Vilhjálm Stefánsson, að
vísu útlending, en sem er af íslensku
bergi brotinn og les íslensku... Reyndar
veit ég ekki hvaðan Vilhjálmur
hefur þetta og er það skaði. Hann
er ókunnugur hér heima af eigin
raun. Ég get aftur á móti fullyrt að
blíðusala var til hér í Reykjavík fyrir
stríð og einnig er mér kunnugt um
blíðusölu ísl. kvenna í Kaupmannahöfn
fyrir þann tíma... þarf engan að
undra það, þótt hér sé eða hafi
verið blíðusala. Þetta er ævafornt og
alþjóðlegt fyrirbrigði ... Enda þótt
fomrit íslendinga séu ekki sérstaklega
rík að heimildum um kynferðismál
forfeðra og -mæðra okkar þá finnst
þó innan um ýmislegt ... Nægir hér
að benda á tvennt í sambandi við
blíðusölu. Skarphéðinn Njálsson nefnir
Hallgerði langbrók útigangspútu í
vísu, sem bendir til þess að hann
eða söguritarinn hafi þekkt hugtakið.
I Hávamálum segir svo: „Fagrt skal
mæla ok fé bjóða, sás vill fljóðs ást
fáa ..."
VJ: Nú heyri ég í fyrsta sinn þá
nýstárlegu fornfræði á borð borna að
hér hafi saurlifnaður verið hafður að
atvinnu frá upphafi íslandsbyggðar ...
og bætist hér nú tilkomumikill þáttur
í landssöguna. Nú má hver maður sjá,
að slík greiðasala getur illa eða ekki
orðið lífvænleg atvinnugrein nema ...
þar sem fjöldi karla fer verulega fram
úr fjölda kvenna. Á söguöld ... var
hvergi fjölbýli ... nema helst á Alþingi
og puntar heldur en ekki upp á mynd
þá er við höfum af hinni glæsilegu
þjóðarsamkomu vorri, að hóruhús
hefur eftir þessu hlotið að vera rekið
þar um þingtímann ... I þessu Ijósi
verður og ekki torskilið, hvers konar
skálar það voru, sem þær reistu „um
þjóðbraut þvera" ... skörungamir
Geirríður á Eyri vestur og Langholts-
Þóra. „Geirríður ... sat á stóli og
laðaði úti gesti."
Vísu Skarphéðins sem nefnd er hér að ofan er
að finna í 91. kafla Njáls sögu (þó ekki í öllum
útgáfum) þar sem sagt er frá för Njálssona og
Kára til Grjótár að hitta Þráin Sigfússon og krefja
hann um bætur. Þar á bæ var þá Hallgerður
og hreytti ónotum í þá bræður.
Vísan fylgir hér með:
Auk munu elda síka
orð þín mega skorða
- gjam seð ek ulf ok örnu -
ekki þessum rekkum.
Hornkerling ert Hernar
Itrings víðs freka skíða
Baldr semr Óðins öldu
útigangs eða púta.
0ldungadeild
Læknafélags íslands
Stjórn Öldungadeildar:
Sigurður E. Þorvaldsson, formaður, Jón Hilmar
Alfreösson ritari, Tryggvi Ásmundsson gjaldkeri,
Bjarni Hannesson, Guðmundur Oddsson
Öldungaráð Umsjón síðu: Páll Ásmundsson
Hörður Þorleifsson, Jóhann Gunnar
Þorbergsson, Höskuldur Baldursson, Kristín
Guttormsson, Leifur Jónsson, Páll Ásmundsson
566 LÆKNAblaðið 2011/97

Teikning: Sigurður V. Sigurjónsson