Læknablaðið - 01.01.2014, Síða 9

R i T S T J Ó R n a R G R E i n
LÆKNAblaðið 2014/100 9
Víðast hvar í heiminum er vaxandi eftir-
spurn eftir blóðhlutum. Á sama tíma er
víða minnkandi framboð. Þetta krefst
þess dregið sé úr ónauðsynlegum blóð-
hlutagjöfum til sjúklinga. Í þessu tölublaði
Læknablaðsins birtist athyglisverð grein
um notkun blóðhluta á gjörgæsludeildum
Landspítalans á árinu 2010.1 Meginniður-
staða höfunda er að fækka megi umtalsvert
blóðhlutagjöfum. Rannsókn Karls Erlings
Oddasonar og samstarfsmanna leiddi í ljós
að á gjörgæsludeildum Landspítala mætti
líklega fækka rauðkornagjöfum um 6%,
blóðvökvagjöfum um 14% og blóðflögu-
gjöfum um þriðjung.1 Rannsóknin var
afturskyggn en vonandi verður henni fylgt
eftir síðar á framskyggnan hátt. Þær tölur
sem greinarhöfundar nefna um mögulega
ofnotkun blóðhluta eru svo háar að sú
spurning hlýtur að vakna hvernig koma
megi þessu máli í betra horf.
Blóðhlutagjöf má líkja við lyfjagjöf, jafn-
vel líffæragjöf, og mikilvægt er að ekki
sé gripið til slíks nema full ástæða sé til.
Í fyrsta lagi þarf að hafa í huga að hluti
sjúklinga fær aukaverkanir, stundum al-
varlegar og jafnvel lífshættulegar. Sumar
rannsóknir benda þar að auki til þess að að-
haldssemi við gjöf á blóði geti haft hagstæð
áhrif á afdrif ákveðinna sjúklingahópa.2,3 Í
öðru lagi er blóð takmörkuð auðlind sem
þarf að nýta á eins skynsamlegan hátt og
unnt er. Og í þriðja lagi eru blóðhlutar dýrir
í framleiðslu, þannig að ofnotkun hefur
í för með sér umtalsverðan kostnað fyrir
heilbrigðiskerfið.
Eins og fyrr var nefnt er blóð takmörkuð
auðlind í samfélaginu og það er ekki útlit
fyrir að gerviblóð eða önnur lyf muni leysa
það af hólmi á næstu árum eða áratugum.
Í Blóðbankanum eru á ári hverju fram-
leiddar um 20.000 einingar af blóði, þar af
15.000 af rauðkornaþykkni, 2000-3000 blóð-
flögueiningar og álíka margar blóðvökva-
einingar. Þrátt fyrir aukna þörf fyrir blóð
hefur virkum blóðgjöfum fækkað undan-
farin ár. Með virkum blóðgjöfum er átt við
þá sem koma oft og með reglulegu millibili
í blóðbanka til að gefa blóð. Árið 2005 voru
7200 virkir blóðgjafar á Íslandi en árið 2012
voru þeir einungis 6500, þeim hafði fækkað
um tæplega 10%. Blóðbankinn áætlar nú
að það þurfi um 1500 nýja virka blóðgjafa
á Íslandi. Fækkun blóðgjafa er verulegt
áhyggjuefni þegar þörf fyrir gjafablóð fer
vaxandi vegna framfara í læknisfræði og
fjölgunar aldraðra.4 Þar á ofan bætist að
vegna öryggissjónarmiða eru sífellt meiri
kröfur gerðar til heilbrigðis blóðgjafa. Und-
anfarin 20 ár hefur Íslendingum fjölgað
um 23% og meðaldur þjóðarinnar hefur
hækkað umtalsvert. Einstaklingum í elstu
aldurshópunum hefur fjölgað hlutfallslega
mest og sú þróun mun væntanlega halda
áfram um ófyrirsjáanlega framtíð. Það er
því hætt við að ójafnvægi geti skapast milli
söfnunar og notkunar blóðs ef ekki verður
við brugðist.
Hvaða lærdóm getum við dregið og
hvernig er hægt að bregðast við niður-
stöðum þeirrar rannsóknar sem hér er til
umræðu? Það vekur óneitanlega athygli við
lestur greinarinnar að rauðkornaþykkni
var síður ofnotað en bæði blóðflögur og
blóðvökvi. Með öðrum orðum, notkun
rauðkornaþykknis samrýmdist betur klín-
ískum leiðbeiningum og viðmiðum en gjöf
blóðvökva og blóðflagna. Það kann að ein-
hverju leyti að stafa af því að nú eru 9 ár lið-
in frá því að klínískar leiðbeiningar um gjöf
rauðkornaþykknis voru fyrst gefnar út á ís-
lensku á Landspítalanum en sambærilegar
leiðbeiningar fyrir blóðvökva og blóðflögur
komu ekki út fyrr en árið 2012.5 Skýrar, ein-
faldar og aðgengilegar íslenskar klínískar
leiðbeiningar fyrir lækna eru því líklegar
til að stuðla að góðum vinnubrögðum og
aðhaldssemi við gjöf blóðhluta. Á Land-
spítala er nú verið að setja á stofn nefnd um
blóðhlutanotkun. Hlutverk hennar verður
meðal annars að fylgjast með blóðhluta-
notkun, efla fræðslu og stuðla að bættum
vinnubrögðum á þessu sviði. Sambærilegar
nefndir hafa skilað góðu starfi víða erlendis
og við hljótum að binda miklar vonir við
starf hennar. Annað sem rannsókn Karls Er-
lings og félaga1 leiddi í ljós var að á köflum
var skráning ófullnægjandi. Til dæmis má
nefna að við gjöf á blóðvökva virðast blóð-
storkupróf ýmist ekki hafa verið gerð eða
niðurstöður þeirra innan eðlilegra marka í
samtals 14% tilvika. Það er allhá tala sem
getur bent til að læknar þurfi á stundum að
skerpa vinnubrögð sín.
Gjöf blóðhluta er ávallt á ábyrgð læknis
og byggist á klínísku mati hans hverju
sinni. Góðar aðgengilegar klínískar leið-
beiningar, bætt skráning á ábendingum
blóðhlutagjafa og framskyggnar rannsókn-
ir á notkun blóðhluta á Íslandi eru þættir
sem stuðlað geta að bættri blóðhlutanotkun
hér á landi. Og þar með að því að jafnvægi
haldist milli söfnunar blóðs og notkunar í
framtíðinni.
Heimildir
1. Oddason KE, Guðbjartsson T, Guðmundsson S, Kárason
S, Hreinsson K, Sigurðsson GS. Má bæta notkun blóð-
hluta á gjörgæsludeildum? Samanburður við klínískar
leiðbeiningar. Læknablaðið 2014; 100: 11-7.
2. Retter A, Wyncoll D, Pearse R, Carson D, McKechnie
S, Stanworth S, et al. Guidelines on the management of
anaemia and red cell transfusion in adult critically ill
patients. Br J Haematol 2013; 160: 445-64.
3. Carson JL, Grossman BJ, Kleinman S, Tinmouth AT,
Marques MB, Fung MK, et al. Red blood cell transfusion:
A clinical practice guideline from the AABB. Ann Int Med
2012; 157: 49-58.
4. Ali A, Auvinen M-K, Rautonen J. The ageing population
poses a global challenge for blood services. Transfusion
2010; 50: 584-8.
5. Hreinsson K, Guðmundsson S, Steingrímsdóttir H,
Birgisson G, Jóhannesson AJ. Klínískar leiðbeiningar um
notkun blóðhluta á Landspítala. landspitali.is/library/
Sameiginlegar-skrar/Gagnasafn/BRUNNURINN/
Kliniskar-leidbeiningar/Blodhlutar/klin_leid_notkun_
blodhluta_sept_2012.pdf – desember 2013.
Transfusion and blood collection in iceland
Jonsson Th,
MD, PhD, Specialist in Immunology
and Transfusion Medicine
Er gefið of mikið blóð á Íslandi?
Þorbjörn
Jónsson
sérfræðingur í ónæmis-
fræði og blóðgjafarfræði
og formaður Læknafélags
Íslands
thorbjor@landspitali.is
Bayer A/S. Arne Jacobsens Allé 13. 2300 København S.
*svo sem hjartabilun, háþrýsting, aldur ≥ 75 ára, sykursýki, sögu um heilablóðfall eða skammvinnt blóðþurrðarkast.
Heimildir 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Xarelto. 2. Patel MR et al. Rivaroxaban versus warfarin in nonvalvular atrial fibrillation. N Engl J Med 2011; 365:883-891.
Xarelto® (rivaroxaban) – fyrirbyggir
heilablóðfall og segarek hjá fullorðnum
sjúklingum með gáttatif án lokusjúkdóms
og einn eða fleiri áhættuþætti*1
♦♦ Varnar heilablóðfalli og segareki að lágmarki til jafns við warfarín2
♦♦ Sambærileg blæðingarhætta og í meðferð með warfaríni en marktækt
færri innankúpublæðingar og dauðsföll vegna blæðinga2
♦♦ Ein tafla á dag1
L.
IS
.0
4.
20
13
.0
03
3
Fyrsti beini hemillinn á storkuþátt Xa til inntöku