Læknablaðið - 01.03.2014, Blaðsíða 12

140 LÆKNAblaðið 2014/100
um, eða þar sem aðstæður taka mið af því sem gengur og gerist
í almennum meðferðaraðstæðum þar sem minni stjórn er höfð
á utanaðkomandi þáttum og hefur því verið kallað eftir slíkum
rannsóknum.16
Tvær rannsóknir voru framkvæmdar á áhrifum meðferðarinnar
í klínískum aðstæðum í Bretlandi. Niðurstöður þeirra rannsókna
gáfu til kynna að foreldrar og börn væru sátt við meðferðina en ár-
angur var ekki allskostar sambærilegur við niðurstöður Epsteins
og félaga.17,18 Lítil forrannsókn á fjölskyldumeðferð Epsteins og
félaga var framkvæmd á Barnaspítala Hringsins árin 2005-2007. Sú
rannsókn sýndi vænlegan árangur og var árangur mun betri en í
Bretlandi. Breytingar á stöðluðum líkamsþyngdarstuðli (LÞS-SFS)
í Bretlandi sýndu lækkun um 0,15-0,16 staðalfráviksstig, en niður-
stöður forrannsóknarinnar sýndu lækkun um 0,32 staðalfráviks-
stig.19 Þar sem úrtakið í forrannsókninni var mjög lítið, var mark-
mið þessarar rannsóknar að athuga árangur með stærra úrtaki
barna á Barnaspítala Hringsins, og þar sem langtímaárangur er
það sem mestu máli skiptir þegar litið er til árangurs meðferðar
var þátttakendum fylgt eftir í tvö ár eftir að meðferð lauk.

Efniviður og aðferðir
Þátttakendur
Úrtakið samanstóð af 84 of feitum börnum á aldrinum 8-13 ára (46
drengir og 38 stúlkur), ásamt einu foreldri hvers barns. Offita er
skilgreind sem of mikil fitusöfnun í líkamanum og tengist fitusöfn-
unin tölfræðilega hærri líkum á ýmsum heilsutengdum vanda.20
Líkamsþyngdarstuðull (LÞS, Body Mass Index BMI) er oftast notað-
ur til að skilgreina offitu og er hann reiknaður út frá hæð og þyngd
samkvæmt formúlunni þyngd/hæð2 (kg/m2). Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin (World Health Organization, WHO) skilgreinir
offitu meðal fullorðinna (18 ára og eldri) út frá líkamsþyngdar-
stuðli 30 eða hærri.20 Meðal barna eru sérstakir staðlar fyrir aldur
og kyn í samræmi við skilgreiningu á offitu samkvæmt alþjóða-
teymi um offitu (International Obesity Taskforce).21 Æskilegur
líkamsþyngdarstuðull barna er breytilegur eftir aldri og kyni og
því er notast við staðlaðan líkamsþyngdarstuðul eða staðalfráviks-
stig líkamsþyngdarstuðuls (LÞS-SFS) við greiningu á offitu barns.
LÞS er þá umreiknaður í staðalfráviksstig undir normaldreifingu
þar sem meðaltal er 0 og staðalfrávik er 1 og er LÞS barns þá sem
samsvarar +2 staðalfráviksstigum sambærilegur við LÞS=30 hjá
fullorðnum og flokkast með offitu.
Þátttakendur voru valdir í rannsóknina með aðstoð skólahjúkr-
unarfræðinga á höfuðborgarsvæðinu og þurftu börnin að hafa
staðlaðan líkamsþyngdarstuðul (LÞS-SFS) hærri en 2,0 staðalfrá-
viksstig fyrir ofan meðaltal. Náðu öll börn viðmiðum um offitu
(LÞS-SFS, meðaltal=3,11 SFS, spönn=2,14–4,59). Meðalaldur barna
við upphaf meðferðar var 11,0 ár (Sf=1,4, spönn=7,5-13,6). Meiri-
hluti foreldra sem tóku þátt voru mæður (74/84) og var meðalaldur
þeirra 40,3 ár (sf=5,4, spönn=28-54). Af þeim foreldrum sem tóku
þátt voru 83,4% annaðhvort of þung eða of feit (LÞS fullorðinna
≥25) og 31% foreldra höfðu háskólamenntun en 21,4% höfðu lokið
skyldunámi. Einstæðir foreldrar voru 26,2%. Frekari lýsingu á
einkennandi þáttum úrtaksins er að finna í grein Þrúðar Gunn-
arsdóttur og félaga.22 Leyfi fékkst frá vísindasiðanefnd fyrir rann-
sókninni, leyfisnúmer: VSNb2012010028/03.7.
Mælingar
Veggfastur, stafrænn hæðarmælir, Ulmer stadiometer (Busse
Design+Engineering GmbH, Elchingen, Þýskaland) var notaður
til að mæla hæð og tölvustýrð vog frá Marel, Type C2 (Marel
Reykjavík, Ísland) til að mæla þyngd barna og foreldra. LÞS (kg/
m2) var reiknaður út frá niðurstöðum hæðar- og þyngdarmælinga
og miðað var við sænska vaxtarkúrfu fyrir LÞS23 svo hægt væri að
finna út staðlaðan LÞS barna (LÞS-SFS) að teknu tilliti til aldurs og
kyns. Hæð og þyngd var mæld fyrir og eftir meðferð og við eins
og tveggja ára eftirfylgd.
Mælingar voru gerðar á daglegri hreyfingu og ávaxta- og
grænmetisneyslu barna og foreldra viku áður en meðferð hófst
og aftur í síðustu viku meðferðar. Voru börn og foreldrar beðin
um að skrá niður alla hreyfingu sem átti sér stað utan skólatíma
sem varði lengur en fimm mínútur og krafðist að minnsta kosti
miðlungs áreynslu. Meðaltal fyrir daglega hreyfingu var reiknað
út frá samanlögðum mínútum af hreyfingu yfir alla vikuna. Til
þess að meta réttmæti hreyfingarskráningar áður en meðferð hófst
var reiknuð fylgni milli hreyfingar þá viku og fyrstu viku í með-
ferð (r=0,39, p<0,01), sem og fylgni milli skráðrar hreyfingar fyrir
meðferð og spurningar á spurningalista um þátttöku í íþróttum
(r=0,25, p<0,05).22 Öll ávaxta- og grænmetisneysla þátttakenda var
skráð og meðaltalsneysla á dag var reiknuð út. Réttmæti þeirrar
skráningar hefur ekki verið metið.
Mittismál barna var mælt með málbandi (ekki teygjanlegt) með
sentimetrakvarða, fyrir og eftir meðferð. Námundað var að heilum
og hálfum sentimetra.
Blóðþrýstingur barna sem tóku þátt í rannsókninni var mældur
fyrir og eftir meðferð með sjálfvirkum blóðþrýstingsmæli af gerð-
inni Omron M6 (HEM-7001-E; Omron Healthcare lo., Ltd) og var
hann skráður sem meðaltal þriggja mælinga.
Fastandi blóðprufur voru framkvæmdar á hluta barnanna fyrir
og eftir meðferð (sjálfvalið úrtak: öllum börnum var boðið að fara
í blóðprufur og beiðni var afhent en einungis hluti þátttakenda
nýtti sér boðið og fór í blóðprufurnar) þar sem mældur var blóð-
hagur, CRP, ASAT, ALAT, heildarkólesteról, þríglyseríðar og fast-
andi insúlín.
Þrír sjálfsmatskvarðar voru fylltir út af börnum (fyrir og eftir
meðferð og við eins- og tveggja ára eftirfylgd): þunglyndisein-
kenni barna voru metin með Children´s Depression Inventory (CDI),24
Multidimensional Anxiety Scale for Children (MASC)25 var notaður
til að meta einkenni kvíða og Piers-Harris Children´s self concept
scale (PH)26 til að meta sjálfsmynd. Próffræðilegir eiginleikar CDI
og MASC eru taldir ásættanlegir25,27,28 og sama niðurstaða hefur
fengist á íslenskri útgáfu kvarðanna.29,30 Áreiðanleiki PH-listans er
með ágætum í erlendri útgáfu listans.26 Listinn var þýddur og bak-
þýddur fyrir þessa rannsókn en próffræðilegir eiginleikar listans
hafa ekki verið kannaðir á Íslandi.
The Social Skills Rating System (SSRS) var notaður (fyrir og eftir
meðferð) til að meta félagsfærni barna en sá kvarði metur jafn-
framt hegðunarvandamál og námsárangur.31 Kvarðinn er fylltur
út af börnum, foreldrum og kennara barnsins. Listinn hefur góða
próffræðilega eiginleika í enskri útgáfu31 en fyrir þessa rannsókn
var listinn þýddur á íslensku og bakþýddur. Próffræðilegir eigin-
leikar íslenskrar útgáfu hans hafa ekki verið metnir.
The Beck Depression Inventory, Second Edition32 var notaður til að
meta möguleg þunglyndiseinkenni hjá foreldrum fyrir og eftir
R A N N S Ó K N