Læknablaðið - 01.03.2014, Blaðsíða 42

170 LÆKNAblaðið 2014/100
U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
rannsóknir sem hrekja þessar niðurstöð-
ur,” segir Stefán Hjörleifsson aðspurður
um þetta efni.
Skýringuna segir Heath felast í flóknu
samspili allra þátta heilbrigðis- og læknis-
þjónustu sem hneigist æ meir til ofgrein-
ingar eftir því sem sérþekkingu, tækni
og lyfjaþróun fleygir fram. Um þetta hafa
fleiri fjallað frá ýmsum sjónarhornum og
í málflutningi sínum vísar Heath til fjöl-
margra er lagt hafa lóð á þessar vogarskál-
ar. „Það er viðurkennd staðreynd að allt að
60% líkamlegrar vanlíðunar skjólstæðinga
heimilislækna eiga sér félagslegar orsakir
sem ráða má bót á með öðrum aðferðum
en lyfjum eða tilvísun til sérfræðings. Það
dregur alls ekki úr alvöru vandans en
kallar á aðrar lausnir,” segir Heath.
Þurfum að hugsa öðruvísi
Í grein sinni í BMJ frá 25. október 2013
segir Heath meðal annars:
„Hagsmunaflækjur og fjárhagslegar
kröfur mynda flókinn alltumlykjandi vef
um nútímalæknisfræði og valda því að of-
greining og ofmeðferð hafa orðið æ tíðari
og eru nú orðinn óaðskiljanlegur hluti af
heilbrigðiskerfum landa um allan heim.
Þau hafa mettað og mengað lyfja- og lækn-
ingatækjaiðnaðinn, læknisfræðilegar rann-
sóknir og regluverk, klínískar aðferðir,
greiðslukerfi, samsetningu leiðbeininga,
og opinber heilbrigðiskerfi. Þau eru orsök
ótrúlega mikillar sóunar og skaða.“
Síðar í sömu grein segir hún:
„Aðaldrifkraftur þessarar þróunar
er lækningatækjaiðnaðurinn sem gerir
fagfólki heilbrigðisstétta kleift að rann-
saka æ nákvæmar og mæla og setja tölur á
síaukið magn líffræðilegra breyta. Þessar
breytur dreifast nær ávallt á beina línu
þar sem á ákveðnum punkti í aðra áttina
er sett viðmið um sjúkleg einkenni sem
samsvara einkennum og þjáningu sem
má bæta eða lækna með læknisfræðilegri
meðferð. Gott og vel. Vandinn er sá að
eitrað samspil hagsmuna og góðra áforma
valda stöðugum þrýstingi að færa viðmið
um sjúklegt ástand lengra eftir línunni inn
á svæðið sem fram að því hefur verið talið
heilbrigt.“
Og í niðurlagi sömu greinar:
„Með því að víkka skilgreiningu þess
sem talið er sjúklegt stækkar að sama
skapi markaður fyrir lyf og önnur inn-
grip og eykur því möguleika á söluhagn-
aði. Þetta hefur einnig áhrif á tölfræði
ákveðinna sjúkdómsgreininga og veldur
því að æ fleiri sem eru í raun heilbrigðir
falla undir skilgreininguna og lækka þar
með dánartíðni af völdum viðkomandi
sjúkdóms. Fyrir stjórnmálamenn og aðra
sem móta heilbrigðisstefnu er erfitt að
standast þessa freistingu og hampa síðan
jákvæðum tölum um lækkun dánartíðni
af til dæmis háþrýstingi, sykursýki og
brjóstakrabbameini. Þessi blekkingaleikur
hefur að sjálfsögðu engin áhrif á bata-
líkur þeirra sem eru raunverulega haldnir
þessum sjúkdómum.“
Heath segir einu varnartæki okkar
fólgin í ströngum siðareglum og ábyrgum
stjórnmálum. „Þráin eftir að lifa sem
lengst veldur því að æ fleira fólk er
stimplað veikt,“ segir hún og viðurkennir
að í þessu felist ákveðin mótsögn en skýrir
hana á eftirfarandi hátt:
„Læknisfræðin hefur flækst inn í sam-
félagsleg áform um að leita tæknilegra
lausna á tilvistarvanda mannsins sem felst
í þeirri staðreynd að lífið er endanlegt
og að öldrun, missir og dauði eru óhjá-
kvæmileg endalok allra. Eina lausn þess-
ara djúpu, tilvistarlegu áskorana felst í því
að hafa hugrekki til að takast á við þær og
hafa æðruleysi til að sætta sig við takmörk
lífsins. Við þurfum að hugsa öðruvísi.“
Einstaklingurinn má ekki glatast
Í fyrirlestrinum vitnaði Heath í bókmennt-
ir og heimspeki máli sínu til stuðnings og
sannarlega eru nokkrir jöfrar þeirra greina
úr hópi lækna. Nægir að nefna Anton
Tsékof og William Carlos Williams.
Með því að beita skáldskap og heim-
speki til að færa rök fyrir sjónarmiðum
sínum minnir Heath á mikilvæg söguleg
tengsl læknisfræði við siðfræði og heim-
speki og að þeim tengslum megi ekki
fórna á altari tækninnar.
Í hnotskurn fjallar hún um mikilvægi
þess að virða hvern einstakling og gera
sér grein fyrir sérstöðu hans, sjálfstæði
til ákvarðana og ólíkra persónulegra að-
stæðna.
„Í skáldsögunni 1984 fjallaði Georg
Orwell um hættuna sem stafar af því
þegar hugurinn hefur losað sig undan
persónulegum aðstæðum, hlutum og
sögu. Mælingarnar sem nútímalæknis-
fræði byggist á: blóðþrýstingur, kólesteról,
beinþéttni, líkamþyngdarstuðull, PHQ9
þunglyndiskvarði, svo fátt eitt sé nefnt, eru
öll talin hafin yfir persónulegar kringum-
Í fyrirlestri sínum vitnaði Iona Heath í bókmenntir og heimspeki og hér hefur hún brugðið upp mynd af írska ljóð- og
leikskáldinu J.M. Synge.