Læknablaðið - 01.03.2014, Blaðsíða 9

R I T S T J Ó R N A R G R E I N
LÆKNAblaðið 2014/100 137
Strjálbýli, fámenni og fjárskortur einkenna
sjúkraflutninga á Íslandi.
Við búum í einu strjálbýlasta landi heims
og erfitt getur verið að halda uppi sjúkra-
flutningaþjónustu í dreifðari byggðum.
Sjúkraflutningamenn ganga þar bakvaktir
enda líður oft langur tími milli verkefna og
erfitt að verja það að hafa menn á bundinni
vakt, það er ekki hagkvæmt.
Á stærri stöðum er einnig leitað hag-
kvæmra leiða með því að reka sjúkraflutn-
inga og slökkvilið saman. Sjúkraflutningar
eru þar skilgreindir sem aukaverkefni og
karpað og samið um þá á nokkurra ára
fresti. Slökkvistarf er þar í meginhlutverki
og æðstu stjórnendurnir brunaverkfræð-
ingar. Samt eru yfir 90% verkefna þeirra
sjúkraflutningar og flestir slökkviliðs-
mennirnir ekki síðri sem sjúkraflutninga-
menn.
Menntun sjúkraflutningamanna hefur
tekið stórstígum framförum á undan-
förnum áratugum. Sjúkraflutningamenn
eru ekki lengur bara sjúkrabílstjórar
heldur heilbrigðisstarfsmenn með þjálfun í
fyrstu viðbrögðum við slysum og bráðum
veikindum. Grunnnámið hefur þó heldur
dregist aftur úr viðmiðunarlöndum okkar
í Evrópu, en það er aðeins þrjár vikur að
lengd. Við bætist neyðarflutninganámskeið
eftir þriggja ára starfsþjálfun og svo hafa
nokkrir slökkviliðsmenn og aðrir áhuga-
menn farið í framhaldsnám á háskólastigi í
Bandaríkjunum og menntað sig sem bráða-
tæknar.
Ráðgjafahópar og fagráð sjúkraflutn-
inga hafa bent á nauðsyn þess að lengja
menntun sjúkraflutningamanna til þess
að efla sjúkraflutninga í landinu. Sjúkra-
flutningaskólinn er hins vegar rekinn á
skólagjöldum einum saman og námið því
nokkuð dýrt. Því er erfitt að sannfæra
rekstraraðila sjúkraflutninga á smærri
stöðum um að það sé skynsamlegt að lengja
námið, enda vinna starfsmenn þeirra við
sjúkraflutninga aðeins sem aukavinnu og
erfitt að senda þá í langt og dýrt nám þegar
þeir hafa litlar tekjur af starfinu. Þá er orðið
mál að framhaldsnámi í sjúkraflutningum
verði komið á fót hér á landi, til þess að
efla menntun sjúkraflutningamanna enn
frekar. Aftur er þó er erfitt að sjá að menn
frá smærri stöðunum sæki það ef ekki eru í
boði viðeigandi störf fyrir þá í heimabyggð.
Í fjársvelti undanfarinna ára hefur end-
urmenntun þurft að víkja. Á mörgum stöð-
um kvarta sjúkraflutningamenn undan því
að engin endurmenntun sé í boði. Sjúkra-
flutningaskólinn, sem áður var rekinn
að stórum hluta á endurmenntunarnám-
skeiðum, heldur nú ekki nema örfá slík.
Því veltir maður fyrir sér hvernig gangi að
viðhalda þjálfun mannskaparins.
Líkt er farið með þá lækna sem þurfa
starfa sinna vegna stundum að mæta á
vettvang slysa og bráðra veikinda. Nýleg
könnun meðal þeirra sýnir að oft er langt
síðan heilsugæslulæknar hafa farið á nám-
skeið í endurlífgun eða slysaviðbrögðum.
Námskeiðið í bráðalækningum utan sjúkra-
húsa (BLUS) sem fór svo vel af stað hér fyrir
nokkrum árum og skerpti á viðbrögðum
lækna við bráðum veikindum, endurlífgun,
og slysum hjá bæði fullorðnum og börnum,
hefur ekki verið haldið í nokkur ár.
Flutningar yfir lengri leiðir og við alvar-
leg veikindi fara oftast fram með flugi. Ein
sjúkraflugvél er rekin hér á landi, með mið-
stöð á Akureyri. Sjúkraflutningamenn það-
an sinna verkefnum þegar þau koma upp
og taka með sér lækni af sjúkrahúsinu eða
heilsugæslunni í alvarlegri tilfellum. Þó svo
að landfræðilega mætti færa rök fyrir því
að einnig sé þörf fyrir allt að fjórar sjúkra-
þyrlur á Íslandi er engin slík starfrækt. Þess
vegna er læknir (ennþá) hafður sem hluti
af áhöfn þyrlu Landhelgisgæslunnar. Hlut-
verk þyrlunnar er að sinna björgun á sjó og
landi og elta uppi veiðiþjófa en einnig sinn-
ir hún sjúkraflutningum við alvarleg slys
og bráð veikindi. Rekstur björgunarþyrlna
er mjög dýr, en nauðsynlegur. Ekki eru
menn þó hafðir á bundinni vakt við sjúkra-
flug eða þyrlu og geta útköll því hæglega
tafist um dýrmætan hálftíma eða meira, á
meðan menn eru að koma sér út á flugvöll
og í gallana.
Erfitt getur reynst að átta sig á stjórnun
og boðleiðum innan málaflokksins. Rekstr-
arlega heyra sjúkraflutningar undir fjölda
mismunandi aðila. Ráðuneytið vill fela
hverju umdæmi fyrir sig að skipuleggja
sjúkraflutninga en tekur á sama tíma að
sér að ákveða ýmis stærri og smærri atriði.
Umsjónarlæknar eru svo í hverju heilbrigð-
isumdæmi og eiga að skipta sér af fram-
kvæmd sjúkraflutninga. Yfirlæknirinn hef-
ur svo umsjón með höfuðborgarsvæðinu,
neyðarlínunni, þyrlunni og fleiru, til við-
bótar faglegri yfirstjórn málaflokksins á
landsvísu. Þetta er honum ætlað að gera í
hlutastarfi, sem er mjög í takt við rekstur
sjúkraflutninga almennt. Hins vegar er
erfitt að sjá hvernig hægt er að hafa umsjón
með þessari starfsemi þar sem sjúkraflutn-
ingaskýrslur færast ekki rafrænt og því
praktískt séð ómögulegt að halda utanum
þetta allt.
Eflum menntun sjúkraflutningamanna
og eftirlit með þeirra störfum, komum á
bundnum vöktum fyrir sérhæfða þjónustu
sjúkraflugs og þyrlu, og förum að taka
sjúkraflutninga alvarlega sem mikilvægan
hlekk í bráðaþjónustu heilbrigðiskerfisins.
Sjúkraflutningar á Íslandi
Viðar Magnússon
yfirlæknir bráðaþjónustu utan
sjúkrahúsa,
umsjónarlæknir slökkviliðs
höfuðborgarsvæðisins.
vidarmag@landspitali.is
Emergency medical services in iceland
Vidar Magnusson MD MBA
National Director for Pre-hospital Emergency Services,
Medical Director Capital District Fire and Rescue Service
Emergency Department,
Landspítalinn University Hospital Fossvogur,
108 Reykjavík, Iceland
Bayer A/S. Arne Jacobsens Allé 13. 2300 København S.
*svo sem hjartabilun, háþrýsting, aldur ≥ 75 ára, sykursýki, sögu um heilablóðfall eða skammvinnt blóðþurrðarkast.
Heimildir 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Xarelto. 2. Patel MR et al. Rivaroxaban versus warfarin in nonvalvular atrial fibrillation. N Engl J Med 2011; 365:883-891.
Xarelto® (rivaroxaban) – fyrirbyggir
heilablóðfall og segarek hjá fullorðnum
sjúklingum með gáttatif án lokusjúkdóms
og einn eða fleiri áhættuþætti*1
♦♦ Varnar heilablóðfalli og segareki að lágmarki til jafns við warfarín2
♦♦ Sambærileg blæðingarhætta og í meðferð með warfaríni en marktækt
færri innankúpublæðingar og dauðsföll vegna blæðinga2
♦♦ Ein tafla á dag1
L.
IS
.0
4.
20
13
.0
03
3
Fyrsti beini hemillinn á storkuþátt Xa til inntöku