Læknablaðið - 01.03.2014, Page 13

LÆKNAblaðið 2014/100 141
meðferð og við eins og tveggja ára eftirfylgd. Próffræðilegir eigin-
leikar upprunalegrar útgáfu listans eru ásættanlegir32 og sýna
rannsóknir að próffræðilegir eiginleikar íslenskrar gerðar listans
eru góðir og sambærilegir við frumgerðina.33
Framkvæmd
Skólahjúkrunarfræðingar voru fengnir til að hafa samband við
foreldra barna 8 ára og eldri sem náðu viðmiði um LÞS-SFS hærra
en 2,0 yfir meðaltali í reglubundinni skimun (hæðar og þyngd-
armælingar í skólum) og bjóða þeim að kynna sér meðferðina.
Útilokandi þættir fyrir þátttöku voru alvarleg greindarskerðing
barns, offita af læknisfræðilegum orsökum og alvarlegar tak-
markanir fyrir einhverskonar fæðu eða hreyfingu. Auk þess mátti
hvorki barn né foreldri vera þátttakandi í annarri meðferð við of-
fitu. Haft var samband við 115 fjölskyldur á höfuðborgarsvæðinu
(Reykjavík og nágrenni). Alls kom 91 fjölskylda í inntökuviðtal á
Barnaspítala Hringsins og gáfu bæði foreldrar og börn upplýst
samþykki sitt fyrir að taka þátt í meðferðinni. Ein fjölskylda var
útilokuð frá þátttöku og sex aðrar hættu við áður en meðferð hófst.
Alls hófu 84 fjölskyldur meðferð en 23 börn hættu þátttöku áður
en meðferð lauk (27,4%). 61 barn lauk meðferð og eftirfylgd við
eitt og tvö ár. Um einkennandi þætti þeirra sem hættu þátttöku
áður en meðferð lauk má lesa í greinum Þrúðar Gunnarsdóttur og
félaga frá 2011 og 2012.34,35
Meðferðin var fjölskyldumiðuð atferlismeðferð Epsteins og
félaga11 sem búið var að þýða og aðlaga að íslenskum aðstæðum.
Nákvæma lýsingu á upphaflegri meðferð má sjá í grein Epsteins
og félaga36 og þýðingu og aðlögun meðferðarinnar að íslenskum
aðstæðum í grein Þrúðar Gunnarsdóttur og félaga.19 Meðferðin er
hönnuð fyrir börn á aldrinum 8-12 ára og er skilyrði fyrir þátt-
töku barns að minnsta kosti eitt foreldri sé tilbúið til að taka þátt.
Meðferðin (12 vikur) var veitt yfir 18 vikna tímabil á Barnaspítala
Hringsins á árunum 2007-2008. Fyrstu 8 vikurnar mættu barn og
foreldri saman í hverri viku á Barnaspítala Hringsins. Eftir 8 vikur
mættu barn og foreldri saman aðra hverja viku í þrjú skipti og
síðustu tímarnir voru svo að mánuði liðnum. Allar meðferðarvik-
urnar mættu barn og foreldri saman tvisvar sinnum í viku; annan
tímann í einstaklingsráðgjöf en hinn í hóptíma. Í einstaklingstím-
um (15-30 mínútur) fór fram vigtun og farið var yfir skráningu á
hreyfingu og mataræði, auk þess sem sett voru markmið og mark-
miðum fylgt eftir. Ef markmiðunum var ekki náð var þeim leið-
beint um hvað mætti betur fara en jafnframt hrósað fyrir það sem
vel var gert og fengu börnin punkta í hvatningarkerfi ef þau náðu
settum markmiðum. Hóptímarnir (60-90 mínútur) voru aðskildir
fyrir foreldra og börn en fóru fram á sama tíma. Í hóptímunum fór
fram fræðsla og fengu þátttakendur lesefni heim sem tengdist því
efni sem tekið var fyrir hverju sinni. Meðferðarefnið samanstóð
af 10 köflum í fræðsluhandbók fyrir foreldra og sambærilegum
10 köflum af fræðsluefni fyrir börnin og skiptist í fimm megin-
þætti. Í fyrsta hluta var fjallað um hvernig má ná fram þyngdar-
stjórnun og viðhalda þyngdartapi. Í öðrum hluta var farið yfir
ráðleggingar um heilsusamlegt mataræði. Í þriðja hluta var farið
yfir leiðir til að skapa heilsusamlegra umhverfi fyrir börnin til að
stuðla að bættu mataræði og aukinni hreyfingu. Í fjórða hluta voru
kenndar aðferðir til að breyta hegðun og í fimmta hluta aðferðir til
að viðhalda breyttri hegðun. Mikilvægur hluti af meðferðinni er
atferlismótun barns með hvatningarkerfum og annarri skilmála-
R A N N S Ó K N
stjórn, en stórt hlutfall af hóptímum með foreldrum fer í kennslu á
þeim þáttum. Beinist atferlismótun að því draga úr kyrrsetu, auka
daglega hreyfingu, bæta mataræði og breyta hegðunarskilmálum í
umhverfinu svo að þeir verði hliðhollari breyttum lífsvenjum.
Úrvinnsla
Notast var við tölfræðiforritið PASW S Statistics 18, útgáfu 18.00
(SPSS, Inc., 2009, Chicago IL) við úrvinnslu gagna. Lýsandi tölfræði
er gefin fyrir meðaltöl, staðalfrávik og fjölda athugana. Pöruð t-
próf og endurtekin einbreytudreifigreining var gerð til að meta
áhrif af meðferð. Meginniðurstöður rannsóknarinnar (þyngdartap
meðan á meðferð stóð og við eins og tveggja ára eftirfylgd) voru
settar fram sem breyting á staðalfráviksstigum líkamsþyngdar-
stuðuls (∆LÞS-SFS). Niðurstöður á sálfræðilegum mælingum voru
gefnar upp sem breytingar á stigum á þeim matslistum sem lagðir
voru fyrir. Niðurstöður fyrir daglega hreyfingu voru settar fram
sem fjöldi mínútna á dag sem varið var í hreyfingu og dagleg
neysla ávaxta- og grænmetis sem skammtar á dag af bæði ávöxtum
og grænmeti. Fyrir blóðgildi var reiknað hversu hátt hlutfall var
yfir fyrirfram ákveðnum viðmiðunargildum bæði fyrir og eftir
meðferð. (Viðmiðunargildi: Kólesteról ≥5,0 mmól/L; Þríglýseríð
≥1,6 mmól/L; Insúlín ≥23 mU/L; ASAT og ALAT ≥40 U/L). Í öllum
marktektarprófum var miðað við öryggisbil 95% og alfastuðul
(α)=0,05.
Niðurstöður
Lýsandi tölfræði fyrir börn og foreldra í rannsókninni sést í töflu
I. Þátttakendur voru við upphaf meðferðar 84 of feit börn (spönn
fyrir LÞS-SFS=2,14–4,59) á aldrinum 6 til 13 ára. Af þessum fjölda
voru 30 stúlkur og 31 drengur sem luku meðferð auk þess að mæta
í eins og tveggja ára eftirfylgd. Blóðhagur var mældur við upphaf
meðferðar (fjöldi barna fyrir hverja mælingu var á bilinu 53-74)
(sjá í töflu I). Af þessum börnum voru 24,6% yfir viðmiðunargildi
á kólesteróli, 18,9% voru yfir viðmiðunargildi á þríglýseríðum
og 20,6% á insúlíni. Lægra hlutfall var yfir viðmiðunargildum á
ASAT, eða 8,2%, og ALAT 12,2%. Yfir helmingur þeirra foreldra
sem tóku þátt (53,6%) náði viðmiði fyrir alvarlega offitu (viðmið
fullorðina LÞS≥40).
Í töflu II sjást breytingar á LÞS-SFS barna fyrir og eftir með-
ferð og við eftirfylgd einu og tveimur árum eftir að meðferð lauk.
LÞS-SFS barnanna lækkaði marktækt frá upphafi meðferðar til
loka hennar (meðaltalsmunur=0,39 staðalfráviksstig (SFS), sf=0,29,
F(2,60)=110,31, p<0,001) og enn fremur var árangri viðhaldið við
eins (F(2,60)=1,33, p=0,253) og tveggja ára eftirfylgd (F(2,60)=3,19,
p=0,079). LÞS foreldra lækkaði marktækt frá upphafi til loka með-
ferðar (F(1,59)=71,54, p<0,001) en hækkaði svo marktækt aftur við
eins árs eftirfylgd (F(1,59)=41,87, p<0,001).
Mittismál barna lækkaði marktækt úr 96,05 cm að meðaltali fyr-
ir meðferð í 89,9 cm að meðaltali eftir að meðferð lauk (t(60)=10,47,
p<0,001).
Hjá þeim börnum (tafla II) þar sem blóðmælingar voru fram-
kvæmdar bæði fyrir og eftir meðferð (n=23) má sjá að marktæk
lækkun varð á kólesteróli (t(22)=0,35, p<0,05) og á þríglýseríðum
(t(22)= 0,31, p<0,05). Sömuleiðis lækkaði insúlíngildi marktækt
(t(22)=6,10, p<0,05). Ekki var marktækur munur á ALAT- og ASAT-
gildum fyrir og eftir meðferð. Hreyfing barna jókst að meðaltali