Læknablaðið - 01.03.2014, Blaðsíða 39

LÆKNAblaðið 2014/100 167
Ú R P E n n a S T J Ó R n a R M a n n a l Í
„Task shift“ og heimilislækningar
Stjórn lÍ
Þorbjörn Jónsson, formaður
Orri Þór Ormarsson, varaformaður
Magnús Baldvinsson, gjaldkeri
Salome Á. Arnardóttir, ritari
Björn Gunnarsson
Guðrún Jóhanna Georgsdóttir
Magdalena Ásgeirsdóttir
Ólöf Birna Margrétardóttir
Þórarinn Ingólfsson
Í pistlunum Úr penna stjórnarmanna
LÍ birta þeir sínar eigin skoðanir en ekki félagsins.
Í nýlegri danskri rannsókn Moth og félaga1
eru sjúklingar og heimilislæknar sammála
um að sirka tíunda hvert læknisviðtal í
heilsugæslu gæti verið leyst af hendi af
hjúkrunarfræðingi. Læknarnir og sjúk-
lingarnir eru hins vegar ekki sammála um
hvaða viðtöl þetta eiga að vera samkvæmt
rannsókninni. Aðeins í 3,5% tilfella voru
læknar og sjúklingar sammála. Það sýndi
sig að læknarnir töldu að oftast nýttist
hjúkrunarfræðingur best hjá eldra fólki
og við eftirlit. Sjúklingarnir sjálfir voru á
öðru máli en það voru helst karlmenn og
yngri sjúklingar sem töldu að hjúkrunar-
fræðingur hefði leyst málið fullnægjandi.
Hvorki sjúklingar né læknar töldu lang-
vinna sjúkdóma sérstaka ástæðu til viðtals
hjá hjúkrunarfræðingi. Berlega kom í ljós
að þeir sjúklingar sem lögðu mikið upp úr
því að hafa fastan heimilislækni töldu að
viðtal hjúkrunarfræðings hefði ekki verið
fullnægjandi. Rannsóknin sýnir að mínu
mati að sjúklingurinn sjálfur ætti að hafa
meiri áhrif á hvaða þjónustu hann fær í
heilsugæslunni.
Teymisvinnan í heilsugæslunni er mik-
ilvæg og hjúkrunarfræðingar þekkja vel
hve erfitt er að veita þeim sjúklingum góða
þjónustu sem ekki hafa fastan heimilis-
lækni. Ekki er hefð fyrir því að sjúkraliðar
starfi í heilsugæslu á Íslandi. Í Svíþjóð eru
sjúkraliðar stoð og stytta heimilislækna í
móttökunni og þó að hið íslenska módel
heilsugæslunnar eigi uppruna sinn í Sví-
þjóð hefur ekki komið fram heilbrigðis-
stétt sem sinnir því hlutverki. Erlendis
hafa komið fram starfsstéttir sem vinna
með lækninum í móttöku vegna þess hve
starfið er orðið flókið í nútíma samfélagi.
Má þar nefna heilsuritara í Noregi (sem
framkvæma flestar rannsóknir og sjá
um skráningu) og nurse practitioners víða
erlendis sem sinna samsvarandi störfum.
Hérlendis hefur ofuráhersla verið lögð á
mastersnám og diplómanám í hjúkrunar-
fræði, og starfsþjálfun og klínískt nám
setið á hakanum að mínu mati. Þetta
hefur komið niður á teymisvinnunni í
heilsugæslunni.
Sterk og fagleg heilsugæsla þar sem
allir eiga frjálst val og rétt á að hafa sinn
heimilislækni er besta og hagstæðasta fyr-
irkomulag heilbrigðisþjónustu sem völ er
á. Þetta sýndi Barbara Starfield, prófessor
við John Hopkins University í Bandaríkj-
unum, fram á með rannsóknum sínum.
Viðurkenning á þessu er mikilvægur
þáttur í þeim umbótum sem heilbrigðis-
ráðherra hefur boðað í heilbrigðiskerfinu
og felast meðal annars í að allir íbúar
landsins fái sinn heimilislækni.
Árið 2001 hrintu norsk heilbrigðisyfir-
völd í framkvæmd heimilislæknakerfi með
fastskráð samlag á hvern lækni (Fastlege-
ordningen), sem felst í því að allir íbúar
Noregs hafi rétt til þess að velja sér heimil-
islækni og fá þannig aðgang að lækni sem
þekkir til sjúkrasögu hvers og eins, og oft
fjölskyldunnar í heild. Þessi kerfisbreyting
var svar við mikilli manneklu og lélegri
nýliðun í heimilislækningum og heppnað-
ist vel.
Þetta kerfi hefur augljósa kosti fyrir
sjúklinginn. Heimilislæknirinn er
sérfræðingur í sjúklingnum sjálfum,
en ekki bara einstökum líffærum hans.
Lækninum gefst færi á að meta einkenni
og frávik í ljósi sjúkrasögu og aðstæðna
viðkomandi sem hann þekkir þegar til.
Kjarninn er samfellan í þjónustunni og að
heimilislæknarnir skipuleggja sig í litlum
einingum með samning við hið opinbera
sem gefur færi á sveigjanleika í rekstri
eftir mismunandi þörfum sjúklinganna.
Heimilislækningar eru það sem kallað
hefur verið personalized doctoring. Þetta
felur í sér að heimilislæknirinn tekur
heildstæðar á heilsufarsvanda sjúklinga
sinna í samræmi við einkenni, líf þeirra og
aðstæður en sérfræðingar á sjúkrahúsum
gera. Sjúkrahúsum og sérgreinum er eðli
máls samkvæmt deilt upp eftir líffæra-
kerfum og læknisverkum og sjúkdómsferli
hvers og eins byggist á sjúkdómsgreining-
um en ekki einstaklingnum í heild. Í vest-
rænum ríkjum hneigist heilbrigðiskerfið
meira og meira í að vera skipt upp í hólf
eftir sjúkdómum þrátt fyrir mikla fjölgun
fólks með marga sjúkdóma samtímis, það
er að segja fjölheilsuvanda.
Við þessar aðstæður býr heimilis-
læknirinn yfir breidd í sinni læknisfræði-
legu þekkingu og færni sem er gríðarlega
mikilvæg fyrir sjúklinginn. Þannig geta
sjúklingar með marga sjúkdóma alla jafna
leitað til heimilislæknis síns sem þekkir þá
vel, en notað þjónustu sjúkrahúss og sér-
fræðinga þegar við á.
Komið hefur fram að 13.000 manns
leituðu til bráðamóttöku Landspítalans
á síðasta ári með erindi sem hefði mátt
leysa í heilsugæslunni. Ef þessir 13.000
einstaklingar ættu allir vel menntaðan
heimilislækni sem þeir hefðu gott aðgengi
að og sá læknir væri í aðstöðu til að sinna
þessu með sínu samstarfsfólki, hefði mátt
komast hjá þessu.
Til þess að svo geti orðið þarf að
mínum dómi að gera breytingar á heilsu-
gæslunni þar sem læknunum er sköpuð
aðstaða sem gerir þjónustuna aðlaðandi og
faglega sterka.
Það þarf að tryggja góða mönnun og
nýliðun heimilislækna og tryggja að allir
starfsmenn heilsugæslunnar vinni saman
að hagsmunum sjúklinganna.
Heimild
1. Nørøxe KB, Moth G, Maindal HT, Vedsted P. Could
patients have been seen by a nurse; a questionnaire
based survey of GP and patient views in Danish general
practice. BMC Fam Pract 2013; 14: 171. doi: 10.1186/1471-
2296-14-171.
Cloxabix (celecoxib) er notað til meðhöndlunar
á einkennum slitgigtar, iktsýki, og hryggiktar
Góður liðstyrkur
til meðferðar við gigt
Þórarinn
ingólfsson
heilsugæslulæknir
í Efra-Breiðholti og
formaður Félags
íslenskra heimilislækna
Thorarinn.Ingolfsson@heilsugaeslan.is