Læknablaðið - 01.01.2015, Qupperneq 9

LÆKNAblaðið 2015/101 9
R i T S T J Ó R n a R G R E i n
Sígarettureykingar breiddust út um heims-
byggðina í heimsstyrjöldinni síðari. Þá var
lítið vitað um skaðsemi þeirra, en tækni-
vædd framleiðsla og markaðssetning sam-
fara herflutningunum tryggðu þessum
banvæna fylginaut vestrænnar menningar
stöðu sem kostað hefur margfaldar mann-
fórnir styrjaldarinnar.
Nú er rafrettan komin fram á sjón-
arsviðið. Ný tækni, ný markaðssetning;
sama nikótínið. Nýr bölvaldur eða traustur
bandamaður í baráttunni? Hvoru tveggja
er haldið fram, svo hverju á að trúa? Allir
eru þó sammála um að rannsóknir skorti
enn.
Orðið rafretta hefur verið notað yfir tæk-
ið sem á ensku heitir „electronic cigarette“
eða „e-cigarette“. Þjált orð, en tengir notk-
unina augljóslega reykingum. Enskumæl-
andi notendur reykja ekki rafrettur heldur
nota sögnina „to vape“ dregið af vapour.
Heyrst hefur nýyrðið vepja, bæði yfir tækið
og athöfnina. Á sama hátt mætti nota orðið
eima eða nikótíneima.
Rafrettan er rétt rúmlega 10 ára gömul
uppfinning og breiddist út um heiminn
frá Kína. Þetta er stautur í þremur hlutum:
rafhlöðuhylki, hitari og munnstykki með
vökvalykju og skammtahólfi. Vökvinn er
annaðhvort própýlen glýkól eða glýseról,
með eða án nikótíns. Það kviknar á hitar-
anum þegar sogið er í munnstykkið og
skammtur af gufu berst ofan í notandann.
Rafrettur eru bæði til einnota og marg-
nota og hægt að blanda sjálfur bragðefnin
í vökvann. Nikótínstyrkur vökvalykjunnar
er mismunandi, en yfirleitt á bilinu 6-24
mg.
Rannsókn frá 2013 benti til að um helm-
ingur fólks á enska málsvæðinu þekkti
rafrettur, 8% hefði prófað þær og 3% væru
notendur þeirra. Í Bandaríkjunum jókst
hundraðshluti rafrettunotenda úr 0,6% árið
2009 í 6,7% árið 2010. Notkunin breiðist
sérstaklega mikið út meðal ungmenna, en
markaðssetningin er öflug og fer ekki síst
um netið og félagsmiðla.1
Viðbrögð yfirvalda og ýmissa lækna-
samtaka hafa einkennst af áhyggjum og
óvissu. Stefnuyfirlýsing Bandarísku hjarta-
læknasamtakanna leggur meðal annars til
stangt aðhald við aðgengi barna og ung-
linga að rafrettum, mælir með að þær verði
settar undir lög um tóbak og leggur til að
Matvæla- og lyfjastofnuninni, FDA, verði
falið að hafa aukið eftirlit. Enn sem komið
nær eftirlit stofnunarinnar með rafrettum
aðeins til notkunar við reykingameðferð.2
Sameiginleg stefnuyfirlýsing alþjóða-
ráðs lungnalæknafélaga gengur lengra og
leggur hreinlega til rafrettubann þar til
meira er vitað um heilsufarsleg áhrif, en að
öðrum kosti ættu eftirlit og reglur að vera
eins og með lyfjum og tóbaki.1
Yfirvöld, bæði í Bandaríkjunum og
Evrópu, glíma við að setja rafrettum laga-
ramma og má búast við meira aðhaldi og
eftirliti þegar á þessu ári. Frá og með 2016
munu rafrettur til dæmis lúta sama eftirliti
og lyf í Bretlandi. Á Íslandi falla efni sem
innhalda nikótín undir lyfjalög frá 1994
og er innflutningur og dreifing rafretta og
íhluta þeirra með nikótíni bannaður.
Gagnrýnendur rafretta benda á óviss-
una um áhrif þeirra, þar eð rannsóknir
skorti. Framleiðslan sé mismunandi og
óstöðluð. Vökvinn og eimurinn innihaldi
skaðleg efni og nikótínið sjálft sé eitrað í of
miklum styrk. Nikótínfíkn gæti breiðst út
meðal ungmenna og aukið reykingar. Raf-
rettan gæti viðhaldið reykingum og deyft
áhugahvöt til reykleysis.
Þeir sem hlynntastir eru rafrettunni
benda á að hún sé miklu skaðminni en
reykingar, hún hjálpi fólki að hætta reyk-
ingum og geti í raun verið lykillinn að því
að útrýma reykingum með því að verða
ofaná í samkeppninni.
En hvað vitum við um rafrettuna?
Reykingafólk hefur tekið þeim vel og upp-
lifir að þær hjálpi við að minnka reykingar
eða hætta þeim. Rannsóknir styðja þetta og
benda til að rafrettur megi nota til að draga
úr skaðsemi nikótínneyslunnar og neyslan
virðist ekki fara úr böndunum og aukast
eins og óttast var. Reykingar virðast drag-
ast saman þar sem rafrettur ná útbreiðslu.
Engar alvarlegar aukaverkanir hafa komið
fram og þó rannsóknir sýni ertingu í önd-
unarfærum, dregur úr öndunarfæraein-
kennum reykingamanna við rafrettunotk-
un vegna minni reykinga. Rafrettan virðist
hins vegar ekki leysa sígarettuna af hólmi,
aðeins 12-14% reykingamanna sem prófuðu
hana urðu daglegir notendur.3 Útbreiðsla
rafrettunnar meðal reyklausra, sérstaklega
ungmenna, er áhyggjuefni og vísbendingar
eru um að rafrettur gætu aukið reykingar í
þeim hópi. Eimur rafrettunnar inniheldur
skaðvænleg efni, en í miklu minna mæli
en sígarettureykur og umhverfisáhrif raf-
rettunnar felst aðeins í útöndunarlofti not-
andans, ekki reyk frá bruna eins og í tilfelli
sígarettunnar.
Heimsstyrjöldinni er löngu lokið, en
stríðið við sígaretturnar stendur enn. Raf-
retturnar eru komnar fram á völlinn og
hafa breytt vígstöðunni. Nýir möguleikar
eru í stöðunni fyrir sjúklinga okkar, en það
má hins vegar ekki missa stjórnina í þessu
stríði. Mikilvægast er nú að fylgjast vel
með öllum hreyfingum og vera tilbúinn til
þess sem kannski er erfiðast: að skipta um
skoðun.
Heimildir
1. Schraufnagel DE, Blasi F, Drummond MB, Lam DCL, Latif
E, Rosen MJ, et al. Electronic cigarettes. A position state-
ment of the forum of international respiratory societies.
Am J Respir Crit Care Med 2014; 190: 611-6.
2. Bhatnager A, Whitsel L, Ribisl KM, Bullen C, Chaloupka
F, Piano MR, et al. Electronic cigarettes: a policy statement
from the American Heart Association. Circulation 2014;
130: 1418-36.
3. Hajek P, Etter JF, Benowitz N, Eissenberg T, McRobbie H.
Electronic cigarettes: review of use, content, safety, effects
on smokers and potential for harm and benefit. Addiction
2014; 109: 1801-10.
Hans Jakob Beck
sérfræðingur í lyflækningum
og lungnasjúkdómum, MPH
Yfirlæknir lungnasviðs
Reykjalundar
hjabeck@gmail.com
The war on smoking: Changing strategic position

Hans Jakob Beck pulmonary physician, MPH
Medical Director dep. of Pulmonary Rehabilitation
Reykjalundur Rehabilitation Centre
Breytt vígstaða í stríðinu við reykingar
Ein tafla á dag
Varnar heilablóðfalli og segareki að lágmarki til jafns við warfarín
Sambærileg blæðingarhætta og í meðferð með warfaríni en
marktækt færri innankúpublæðingar og dauðsföll vegna blæðinga
Að taka lyf einu sinni á dag við hjarta- og æðasjúkdómum
eykur líkur á því að lyfið sé leyst út af sjúklingi
eykur líkur á því að sjúklingur taki lyfið
eykur líkur á því að lyfið sé tekið á réttum tíma
samanborið við lyf sem taka þarf oftar
♦♦
♦♦
♦♦
Heimildir: 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Xarelto. 2. Patel MR et al. N Engl J Med 2011; 365:883-891.
3. Bae JP et al. Am J Manag Care 2012; 18:139-146. 4. Coleman CI et al. Curr Med Res Opin 2012; 28:669-680.
Fyrsti beini hemillinn á storkuþátt Xa til inntöku
3
2
2
*1
4
4
L.IS.11.2014.0086
Öryggisupplýsingar: Eins og almennt gildir um segavarnarlyf og blóðflöguhemla
verður að nota rivaroxaban með varúð hjá sjúklingum með aukna blæðingarhættu.1
Algengar aukaverkanir (≥1/100 til <1/10): Blæðingar: Í tannholdi, margúll, flekkblæðing,
blóðnasir, blóðhósti, blæðing í auga, blæðingar í húð og undirhúð, blæðing eftir aðgerðir, blæðing í meltingarvegi,
blæðing í þvag- og kynfærum. Aðrar: Blóðleysi, verkir í meltingarfærum og kvið, meltingartruflanir, ógleði, harðlífi,
niðurgangur, uppköst, lágur blóðþrýstingur, kláði, útbrot, verkir í útlim, sundl, höfuðverkur, skert nýrnastarfsemi,
hækkun á transamínasa, sótthiti, bjúgur í útlimum, skertur almennur styrkur og orka, marmyndun, rennsli úr sárum.1
Ekki er mælt með notkun Xarelto hjá sjúklingum með gervihjartalokur.1
*sem fyrirbyggjandi meðferð gegn heilablóðfalli og segareki hjá
fullorðnum sjúklingum með gáttatif án lokusjúkdóms og einn eða
fleiri áhættuþætti, svo sem hjartabilun, háþrýsting, aldur ≥ 75 ára,
sykursýki, sögu um heilablóðfall eða skammvinnt blóðþurrðarkast1