Læknablaðið - 01.01.2015, Blaðsíða 15

LÆKNAblaðið 2015/101 15
þess. Hins vegar reyndist minni munur á fæði yngri og eldri ald-
urshópa í núverandi könnun en árið 2002, meðal annars neyslu
gosdrykkja og sælgætis, en einnig ávaxta og grænmetis.21 Samt
sem áður borða konur á aldrinum 31-60 ára meira af grænmeti og
ávöxtum en eldri konur og eins er hlutfall fitu heldur hærra hjá
þeim en þeim yngri, eða 37,4E% borið saman við 36,1E%.21 Hugsan-
lega má rekja ólík tengsl holdafars hjá yngri og eldri aldurshóp
kvenna við mismunandi mataræði og breytileika í mataræði yngri
og eldri kvenna utan og innan höfuðborgarsvæðis.
Tíðni ofþyngdar og offitu fór ört vaxandi á síðari hluta 20. aldar
hér á landi líkt og um heim allan, en frá árinu 2007 hefur hægst á
þróuninni eða hún staðið í stað.22,23 Offita, fremur en ofþyngd, hef-
ur mun frekar tengst sjúkdómsáhættu eða styttri lífslíkum borið
saman við kjörþyngd.24,25 Ofþyngd hefur jafnvel verið tengd betri
lífslíkum en kjörþyngd í mörgum rannsóknum.24,25 Í þessari rann-
sókn var fjöldi þátttakenda ekki nægur til að hægt væri að skoða
offitu sérstaklega, líkamsþyngdarstuðul ≥30 kg/m2, og því tak-
markaðist rannsóknin við líkamsþyngdarstuðul ≥25. Er það helsti
veikleiki rannsóknarinnar, en algengi offitu hefur aukist hlutfalls-
lega meira meðal þjóðarinnar undanfarna áratugi en ofþyngd. Því
er ekki hægt að staðhæfa að offita tengist ekki lengur búsetu eða
menntun, jafnvel þótt ekki finnist tengsl við líkamsþyngdarstuðul
≥25. Samkvæmt landskönnun á mataræði árið 1990 flokkuðust 8%
fullorðinna Íslendinga of feitir (líkamsþyngdarstuðul ≥30 kg/m2),
12% í landskönnun 2002 og 22% samkvæmt rannsókninni Heilsa
og líðan Íslendinga 2012.21,23 Á sama tíma hefur hlutfall fullorð-
inna yfir kjörþyngd, líkamsþyngdarstuðul ≥25 kg/m2, aukist úr
37% árið 1990 í 64% árið 2012.21,23 Ekki er ljóst hvort, og þá hvernig,
breytt samsetning fæðunnar undanfarna áratugi á þátt í þessari
þróun. Mataræði Íslendinga, utan sem innan höfuðborgarsvæðis,
hefur breyst verulega frá árinu 1990 og hafa flestar breytingarnar
þokað fæðinu nær opinberum ráðleggingum um mataræði.26 Má
þar nefna aukna grænmetis- og ávaxtaneyslu, þó enn sé langt í
land til að markmiðum ráðlegginga sé náð. Mikilvæg undantekn-
ing um jákvæða þróun á þessu tímabili er óhófleg gosdrykkja-
neysla, einkum meðal ungs fólks.26 Rannsóknir hafa öðru fremur
tengt neyslu sykraðra svaladrykkja við offitu en að öðru leyti
hefur samsetning fæðu lítið tengst holdafari eða líkum á ofþyngd
eða offitu.27-29 Þótt fyrri rannsóknir hafi tengt fituríkt og orkuþétt
fæði svipað því sem neytt var utan höfuðborgarsvæðis við auknar
líkur á þyngdaraukningu er sambandið ekki skýrt, eins og fram
kemur í nýlegri kerfisbundinni yfirlitsgrein.30
Rannsóknir hafa sýnt að þeir sem eru yfir kjörþyngd vanmeta
gjarnan eigin þyngd.31 Þátttakendur svöruðu sjálfir spurningum
um hæð og þyngd og því má gera ráð fyrir að hlutfall fólks yfir
kjörþyngd sé hærra en niðurstöður segja til um. Vanmatið hefur
þó aðeins áhrif á niðurstöður um tengsl holdafars við menntun
og búsetu ef fólk með ólíka menntun eða búsetu vanmetur þyngd
sína mismikið. Eins geta mismunandi niðurstöður fyrir eldri og
yngri konur hugsanlega átt rót sína að rekja til meira vanmats á
þyngd hjá yngri konum sem eru yfir kjörþyngd en þeim eldri.
Hliðstæðum aðferðum var beitt við mat á líkamsþyngd og hæð og í
fyrri rannsóknum, bæði landskönnunum á mataræði og rannsókn
á holdafari íslenskra kvenna. Því eru niðurstöðurnar að öllum
líkindum samanburðarhæfar og til þess fallnar að meta þróun í
líkamsþyngd milli tímabila.
Styrkur rannsóknarinnar felst í ítarlegum gögnum um mat-
aræði fólks um allt land sem tengja má við búsetu, menntun,
líkamsþyngd og fleiri þætti. Rannsóknin byggir á slembiúrtaki
beggja kynja og breiðs aldurshóps. Aðferðin við öflun mataræðis-
gagna, tvítekin sólarhringsupprifjun, var valin sem ákjósanlegasta
aðferð við landskannanir í samantekt vinnuhóps á vegum Evrópu-
sambandsins.32
lokaorð
Tengsl líkamsþyngdarstuðuls við búsetu eru minni en í fyrri rann-
sóknum. Hlutfall heildarfitu, mettaðra fitusýra og transfitusýra er
lægra í fæði á höfuðborgarsvæði en utan þess, og hlutfall trefja og
fjölómettaðra fitusýra er hærra. Enginn munur er á sykurneyslu
eftir búsetu. Minni munur er á mataræði eftir búsetu en í fyrri
rannsóknum. Menntunarstig tengist lítið sem ekkert líkum á að
fólk teljist yfir kjörþyngd hér á landi.
R a n n S Ó k n
Heimildir
1. World Health Organization. Fact sheet:obesity and over-
weight who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.
html - október 2011.
2. OECD. Health at a Glance: Europe 2010, OECD
Publishing. dx.doi.org/10.1787/health_glance-2010-en
- október 2011.
3. Thorlacius S, Stefánsson S.B, Steingrímsdóttir L. Algengi
offitugreiningar hjá öryrkjum á Íslandi 1992-2004.
Læknablaðið 2006; 92: 525-9.
4. Sassi F. Obesity and the Economics of Prevention. Fit not
fat. OECD 2010. oecd.org/health/fitnotfat
5. Jokela M, Kivimäki M, Elovainio M, Viikari J, Raitakari
OT, Keltikangas-Järvinen L. Urban/rural differences in
body weight: evidence for social selection and causation
hypotheses in Finland. Soc Sci Med 2009; 68: 867-75.
6. Ard JD, Fitzpatrick S, Desmond RA, Sutton BS, Pisu M,
Allison DB, et al.The Impact of Cost on the Availability of
Fruits and Vegetables in the Homes of Schoolchildren in
Brimingham, Alabama. Am J Public Health 2007; 97: 367-
72.
7. Lawrence FD, Andresen MA, Schmid TL. Obesity rela-
tionships with community design, physical activity, and
time spent in cars. Am J Prev Med 2004; 27: 87-96.
8. Drewnowski A, Specter SE. Poverty and obesity: the role
of energy density and energy costs. Am J Clin Nutr 2004;
79: 6-16.
9. Grossschadl F, Stronegger WJ. Long-term trends in obesity
among Austrian adults and its relation with the social
gradient: 1973-2007. Eur J Public Health 2012; 23: 306-12.
doi: 10.1093/eurpub/cks033.
10. Sassi F, Devaux M, Church J, Cecchini M, Borgonovi
F. Education and Obesity in Four European Countries.
OECD Health Working Papers 2009; 46 OECD publishing.
doi: 10.1787/223688303816.
11. Steingrímsdóttir L, Ólafsdóttir EJ, Jónsdóttir LS,
Sigurðsson R, Tryggvadóttir L. Reykingar, holdafar og
menntun kvenna í borg og bæ. Læknablaðið 2010; 96: 259-
64.
12. Steingrímsdóttir L, Þorgeirsdóttir H, Ægisdóttir S.
Mataræði og mannlíf. Niðurstöður könnunar á mataræði
Íslendinga 1990. Rannsóknir Manneldisráðs Íslands IV,
Reykjavík 1991.
13. Steingrímsdóttir L, Þorgeirsdóttir H, Ólafsdóttir AS. Hvað
borða Íslandingar? Könnun á mataræði Íslendinga 2002.
Helstu niðurstöður. Rannsóknir Manneldisráðs Íslands V.
Lýðheilsustöð, Reykjavík 2003. landlaeknir.is/servlet/file/
store93/item11603/skyrsla.pdf.
14. World Health Organization, Global database on body
mass index. who.int/bmi/index.jsp?introPage=intro_3.
html - október 2011
15. Sigurðsson EL, Pálsdóttir K, Sigurðsson B, Jónsdóttir S,
Guðnason V. Áhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma meðal
fimmtugra á Akureyri og í Hafnafirði. Staða og áhrif
einfaldrar íhlutunar. Læknablaðið 2003; 89: 859-64.
16. Svensson E, Reas DL, Sandager I, Nygard JF. Urban-rural
differences in BMI, overweight and obesity in Norway
(1990 and 2001). Scand J Public Health 2007; 35: 555-8.
17. Seidell JC, Flegal KM. Assessing obesity: classification and
epidemiology. B Med Bull 1997; 53: 238-52.
18. Rasmussen LB, Andersen LF, Borodulin K, Enghardt
Barbieri H, Fagt S, Matthiessen J, et al. Nordic monitoring
of diet, physical activity and overweight. First collection
of data in all Nordic Countries 2011. TemaNord 2012:552.
Norræna ráðherranefndin 2012. dx.doi.org/10.6027/
TN2012-552. dx.doi.org/10.6027/TN2012-552.
19. Warburton DE, Nicol CW. Health benefits of physical
activity: the evidence. CMAJ 2006; 174: 801-9.
20. Embætti landlæknis. Ráðleggingar um mataræði og nær-
ingarefni. landlaeknir.is/servlet/file/store93/item11479/
mataraedi-lowres.pdf
21. Þorgeirsdóttir H, Valgeirsdóttir H, Gunnarsdóttir I,
Gísladóttir E, Gunnarsdóttir BE, Þórsdóttir I, et al.
Hvað borða Íslendingar? Könnun á mataræði Íslendinga
2010-2011, helstu niðurstöður. Útg. Embætti landlæknis,
Matvælastofnun og Rannsóknastofa í næringarfræði,
Reykjavík 2011.