Læknablaðið - 01.01.2015, Blaðsíða 38

38 LÆKNAblaðið 2015/101
S a G a l æ k n i S f R æ ð i n n a R
Árin 1964 til 1969 vann ég á Reiknistofnun Háskóla Íslands (RHÍ)
og kom þá í minn hlut að halda kynningarfyrirlestra um tölvur og
tölvunotkun við læknadeild Háskóla Íslands. Nemendur létu lítið
sjá sig, enda sjálfsagt haft nóg um að hugsa í náminu, en nokkrir
prófessorar voru ótrúlega þolgóðir við að mæta. Minnist ég sér-
staklega þeirra Sigurðar Samúelssonar, Ólafs Bjarnasonar, Ás-
mundar Brekkan og Tómasar Helgasonar, en fyrir þá vann ég að
verkefnum seinna. Mikill skortur var á mönnum í tölvuvæðingu
læknisfræðigagna og síðan í tölfræði við úrvinnslu þessara gagna
fyrir greinaskrif í alþjóðleg læknisfræðitímarit, ásamt því að skrifa
ritgerðir sem hluta af vinnu við að fá sérfræðiréttindi og doktors-
ritgerðir, og þróunin varð sú að ég sneri mér sífellt meira að þessu
og vann nálega eingöngu á þessu sviði síðustu 20 árin sem ég
starfaði (1985-2007).
Frá upphafi tölvuvæðingar var ljóst hvílíkt vísindalegt verð-
mæti læknisfræðigagna okkar var á alþjóðamælikvarða, þar sem
þau náðu í mörgum tilvikum yfir heila þjóð með tiltölulega litla
flutninga fólks til og frá landinu. Ég reyndi að vekja athygli á
þessu ásamt þeim fjölmörgu læknum sem var þetta fyllilega ljóst
og kynna eins og ég hafði tök á, til dæmis á ráðstefnu á Long Is-
land rétt utan við New York um krabbamein í afmörkuðum þýð-
um (defined populations).1 Mikilvægi þessara upplýsinga eykst eftir
því sem lengur er hægt að fylgjast með afdrifum einstaklinganna.
Sérstaklega felast miklir möguleikar í samtengingu mismunandi
skráa og má nefna sem dæmi samtengingu skoðunarskrár Hjarta-
verndar og Krabbameinsskrár, en mikið er vitnað í grein2 um þetta
efni.
Ólafur Ólafsson land-
læknir var mikill áhuga-
maður um tölvuvæðingu
læknisfræðigagna og barð-
ist fyrir því að koma upp
upplýsingasafni heilbrigð-
iskerfisins (Health Data
Bank) á véltæku formi,
sem var sama hugmyndin
og Kári Stefánsson stefndi
árangurslaust að 20 árum
síðar. Ólafur kynnti hug-
myndina fyrir Alþjóðaheil-
brigðisstofnuninni (WHO)
og benti á að upplagt væri
að nota Ísland til tilrauna á
þessu sviði vegna fámennis
þjóðarinnar og góðrar
skráningar upplýsinga.
Þetta varð til þess að hingað komu tveir sérfræðingar á vegum
WHO á árinu 1974, dr. E Heas man frá Skotlandi og prófessor P.
Reichertz frá Hannover í Þýskalandi. Þeir skiluðu báðir skýrslum
um dvölina hér og mæltu eindregið með hugmyndinni. Örn Ingv-
arsson samstarfsmaður minn dvaldi vegna þessa í þrjá mánuði í
Hannover og Stokkhólmi að kynna sér rekstur upplýsingakerfa
og Guðjón Magnússon læknir frá landlæknisembættinu var í þrjá
mánuði í Skotlandi. Ég fór á ráðstefnu í Toulouse í Frakklandi sem
Reichertz stóð fyrir.3 Ekkert varð úr þessu vegna fjárskorts annað
en það að samræmdri skráningu innlagna á spítala var komið á.
Nú mun hins vegar skammt í að heildarskrá gagna heilsugæslu-
stöðva verði til.
Á 9. áratugnum var gríðarlega ör þróun í tölfræðiaðferðum,
sem byggðist á möguleikum tölvanna og var óhugsandi án þeirra
vegna mikilla útreikninga. Sérstaklega var um að ræða nýjar að-
ferðir aðhvarfsgreiningar (lógistisk, Poisson og Cox). Ég fylgdist
með þróuninni með því að sækja námskeið á Norðurlöndunum,
Frakklandi og Belgíu og útvega mér forritakerfi sem nýttu þessar
nýju aðferðir. Uppáhaldskerfið var ástralskt (SPIDA) og innihélt
flest sem þurfti. Með PLI-forritunarmálið til þess að forrita með-
höndlun á skránum og SPIDA til þess að nota nýjustu tækni við
úrvinnslu ásamt gögnum sem ýmist náðu yfir heila þjóð eða til-
viljanaúrtak af henni í PC-tölvu minni, hafði ég aðstöðu sem ég er
sannfærður um að fannst ekki annars staðar, enda tóku alþjóðleg
læknatímarit vel við greinum okkar og eftir 10-20 ár er stöðugt
vitnað í sumar þeirra. Tölvan var að sjálfsögðu ekki nettengd til
þess að persónuverndaröryggis væri gætt.
Tölvuvæðing læknisfræðigagna
Helgi Sigvaldason
vélaverkfræðingur með doktorsgráðu í aðgerðarannsóknum og tölfræði
helgisi@vortex.is
Helgi á heimili sínu. Ljósmynd Þorfinnur Skúlason.
Tölvusamstæða Krabbameinsskrár árið 1982.