Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 61

ÞÆTTIR UM MANNANOFN OG NAFNGIFTIR
áhrif, þótt slík nöfn heyri til undan-
tekninga, sem hér verða talin upp á
eftir og voru í notkun við upphaf 18.
aldar: Drysíana, Togíana, Lisebet,
Rustikus, Emerentíana, Alexíus,
Reinholt, Gloríant, Karítas, Kaprasí-
us, Athanasíus, Pantaleon. Þessi
nöfn, sem nú voru síðast talin, eru af
augljósum orsökum ekki íslenzk. Þau
hafa aldrei orðið almenn, enda fara
þau illa í munni. Um tökunöfn virðist
eðlilegt, að þeirri reglu sé beitt, að
þau séu talin íslenzk, ef þau hafa lengi
verið notuð og bera íslenzkan svip.
Sum úllendu nöfnin, sem borizt hafa
hingað síðastliðna öld, eru svo ís-
lenzkuleg, að þau bera að engu leyti
útlendan uppruna sinn með sér. Svo
er um nöfnin Oskar og Hilmar. En
mörg útlendu tökunöfnin eru svo
annarleg, að þau mega teljast óþol-
andi, og gegn þeim ófögnuði var
nafnalögunum beitt og prestum falið
að sjá um, að þau væru ekki notuð.
6
A Islandi eins og raunar víðar hef-
ur sá siður haldizt, að börn séu látin
heita eftir ættingjum, einkum þeim
sem látnir eru. Siður þessi er æva-
forn, og mun hann eiga rætur sínar
að rekja til þeirrar trúar, að menn
yrðu endurbornir og hamingja þeirra
fylgdi nafni. í þessu sambandi er
skemmtilegt að rifja upp söguna af
Þorvaldi í P—'na, föður Gizurar
jarls. Gizur fæddist nokkru eftir fall
Kolbeins Tumasonar, og segir í Sturl-
ungu, að menn töluðu um það við
Þorvald, að hann léti kalla sveininn
eftir Kolbeini. Þorvaldur svaraði:
„Eigi mun minn sonur verða jafnvel
menntur sem Kolbeinn. En þó hafa
það vitrir menn mælt, að menn skyldi
eigi kalla sonu sína eftir þeim mönn-
um, er skjótt verða af heimi kallaðir.
Mun ég son minn láta heita Gizur,
því að lítt hafa þeir aukvisar verið í
Haukdælaætt, er svo hafa heitið hér
til.“ Þorvaldur hefur því óttazt, að
hamingjuleysi fylgdi nafni Kolbeins,
en Gizur var ættnafn og hafði reynzt
Haukdælum vel. Þorvaldur hefur
vænzt þess, að sonur hans myndi
hljóta eitthvað af gæfu þeirra for-
feðra hans, sem svo höfðu heitið. En
meðal þeirra voru Gizur Hallsson,
lögsögumaður og fræðimaður og ein
helzta stoð Skálholtsstóls, faðir Þor-
valds, og Gizur hvíti, leiðtogi krist-
inna manna á alþingi árið 1000.
Þriðji Haukdælinn, sem borið hafði
þetta nafn, var Gizur ísleifsson
biskup.
Ræktarsemi við gömul ættnöfn
mun ekki sízt eiga þátt í því, hve forn
nöfn hafa verið hér lífseig. í sumum
ættum má sjá, að sömu nöfnin hafa
haldizt um marga ættliði; ef til væru
fullkomnar ættskrár yfir íslendinga
frá landnámsöld og fram á okkar
daga, mætti eflaust margt af því ráða
um varðveizlu nafnanna. En hvar sem
51