Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 105

UMSAGNIR UM BÆKUR
hann krefst þess sama af öðrum. En jafn-
framt er hann viðkvæmur hugsjónamaður,
ekki nema að takmörkuðu leyti sjálfsörugg-
ur á stundum, og á það jafnvel til að efast
um árangur verka sinna. Ollu þessu lýsir
hann mjög sannfærandi, og það verður ekki
endursagt; menn verða að lesa bókina sjálf-
ir. Uppeldisstefna hans, sem ýmsum mun
hafa þótt orka tvímælis í fyrstu, hefur nú
hlotið viðurkenningu fyrir löngu, og rit
hans um þau efni orðin heimskunn. Gott
dæmi um afstöðu sína og uppeldisaðferðir
yfirleitt setur hann fram í örfáum línum
(II, 238), þar sem hann greinir frá ungling-
unum á síðara hælinu, sem hann tók við í
niðurníðslu. Honum farast þannig orð (let-
urbr. mín):
„A þeirri stundu fann ég til uppeldis-
skyldu minnar við bókstaflega hverja ein-
ustu hreyfingu: maður varð að ganga í aug-
un á þessum drengjum, þeir urðu að hríf-
ast af ómótstæSilegri samúS, en jafnframt
urðu þeir að vera fullkomlega sannfærðir
um aS ég tœki ekki hiS minnsta tillit til aS-
dáunar þcirra og mér stœSi hjartanlega á
sama ]>ó ]>eir móSguSust, riju lcjaft og
gnístu tönnum.“
Það þarf stórbrotinn persónuleika til að
sameina á heppilegan hátt viðkvæmni og
kulda — með jákvæðum árangri í uppeldis-
starfi. En einmitt slíkur persónuleiki hlýtur
Makarenko að hafa verið. I upphafi máls
míns sagði ég, að „Hetjuraun“ og „Vegur-
inn til Iífsins“ væru harla ólíkar bækur
hvað andrúmsloft snertir. Svo er, efnisins
vegna. En ég hygg, að fjölmargt hafi verið
sameiginlegt með höfundunum sjálfum,
einkum þó brennandi ábyrgðartilfinning og
sá vilji að vinna liinum ungu Ráðstjómar-
ríkjum allt sem þeir unnu. Makarenko hef-
ur óefað verið útslitinn maður og þreyttur,
er liann lézt úr hjartabilun fyrir aldur fram.
Ymsum kann einnig að finnast sem þreytu-
merkja t»nni í lokaköflum síðara bindis,
jafnvel óvissu; uppeldisstefna höf. var líka
umdeild, er hann lauk ritverkinu. Eg hygg
þó, við betri lestur, að þreyta og óvissa höf-
undarins hverfi í skuggann fyrir enn ann-
arri tilfinningu: söknuðinum. Ilann saknar
fyrrverandi skjólstæðinga sinna, heimilis
þeirra, baráttunnar fyrir þá og með þeim.
En sá söknuður er líka hlaudinn gleði. Því
að starfið er fullkomnað. Nýtt hlutverk
tekur við, hjá þeim og hjá sjálfum hon-
um. Jafnvel þótt meginþorri unglinganna
týnist honum eftir að þeir eru samrunnir
heildinni sem nýtir þegnar, fær hann
öðru hverju fregnir af örlögum nokkurra
einstakra. Og það eru undantekningarlít-
ið mjög gleðilegar fréttir; sumir þeirra
orðnir hálærðir menn bóklega eða verklega.
Það er Makarenko, sem hefur vísað þeim
fyrstu og afdrifaríkustu sporin fram á þenn-
an veg, með svo ágætum árangri. Slíkur
maður hlýtur að vera ánægður með hið
liðna og líta ókvíðinn fram á við, sjálfs sín
vegna og annarra.
Þýðing Jóhannesar úr Kötlum á „Vegin-
um til h'fsins" ber í heild vott um, að hann
er enginn viðvaningur í faginu. Ilún er
mjög geðþekk, blæbrigðarík á viðeigandi
hátt, sjálfsagt nákvæmlega unnin, og víða
beinlínis snilldarleg hvað málfar snertir, —
þó ekki með öllu gallalaus. Þar sem þýð.
tekst sérlega vel, er hann það snjall — að
því er séð verður án þess að gera saman-
burð —, að þeir fáu ágallar sem maður rek-
ur augun í, verða þeim mun girnilegri til
ásteytingar. Sparðatíningur í því sambandi
er bæði óviðeigandi og hvimleiður; samt
ætla ég að nefna þau fáu dæmi sem ég
hnaut um.
Að líkum lætur, að bókin sé þýdd úr
dönsku, eftir orðasamböndum sem þessum
að dæina: „gera okkur gildandi“ (II, 346)
„jleiri nemendur" (II, 165), „jleiri strákar"
(II, 352), þar sem danska oðið „flere" mun
eiga að tákna margir, eftir samhenginu að
95