Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 102

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
lltgefandi liefnr rannsakað og ættgreint
tíu uppskriftir Skarðsárbókar (Þórðarbók
talin með), tvö reynast vera afkvæmi hand-
rits sem enn er til og koma því ekki til
greina við útgáfuna. Eitt hinna sem víst er
að er uppskrift eftir eiginhandarriti Björns,
er prentað stafrétt (þó með tilgreindum
frávikum, þ. á. m. leiðréttingum á textanum
„þar sem leshættir annarra handrita gera
sennilegl að annar lesháttur hafi staðið í
frumriti eða í xi“). En neðanmáls em
prentaðir afbrigðilegir leshættir hinna upp-
skriftanna og að auki leshættir úr frumút-
gáfu Landnámu (Skálholtsútgáfunni 1688)
sem er að langmestu leyti Skarðsárbókar-
texti (þar sem stuðzt hefur verið við þrjár
eða fjóra'r uppskriftir). Astæðan er sú að
hinar uppskriftirnar eru sumpart runnar
(um milliliði) frá saina eiginhandarriti
Björns (nefnt xj) og sú uppskrift sem
prentað er eftir og hafa sumsstaðar betri
leshætti, en aðrar frá sjálfu frumriti Björns
(þetta mál er allt flóknara en svo að hér
verði rakið í stuttu máli, en þess skal get-
ið að útgefandi gjörir ráð fyrir 2—3 eigin-
handarritum Björns og að bann kunni að
hafa breytt texta sínum eða þá liaft orða-
mun á spássíu sem uppskrifarar hafi tekið
misjafnt tillit til, — en alls gjörir útgefandi
ráð fyrir a. m. k. átta týndum milliliðum í
ættarskrá handritanna).
Þess er enn að geta að útgefandi tekur
ekki upp alla sérleshætti Skarðsárbókar-
handrita, heldur fylgir þeirri meginreglu að
orðamunurinn eigi að sýna þá leshætti eina
sem geta stafað frá eiginhandarritum
Björns. Er auðséð að útgefandi losar hér
njótendur verks síns við mikla fyrirhöfn og
vanda, en þeir eiga hér allt undir glögg-
skyggni hans, og vill til að þeir munu fúsir
að treysta hans úrskurði. Ilér við bætist að
útgefandi greinir sundur afbrigðilega les-
hætti Þórðarbókar og telur með Skarðsár-
bókar lesháttum þá leshætti sem koma heim
við einhverja Skarðsárbókaruppskrift „eða
geta ekki verið runnir frá Melabók eða inn-
skotum úr öðrum ritum“, en neðst á hverri
blaðsíðu prentar hann alla leshætti úr
Þórðarbók „sem ekki eiga sér samstæður í
Skarðsárbókarhandritum eða af öðrum
ástæðum verða taldir til þeirra ... Þar eru
vitaskuld framar öllu allir leshættir sem
geta verið runnið frá Melabók, ennfremur
innskot Þórðar sjálfs, sem eru tiltölulega
auðþekkt úr M-lesháttum ... Auk þess geta
verið þar villur úr Skarðsárbókarhandriti
Þórðar ... Þetta tvennt sem nú var talið,
verður að liafa í huga þegar reynt er að
glöggva sig á því hverjir leshættir Þórðar-
bókar geti verið úr Melabók" (Inng. xlvii).
Auðséð er að mörg gátan er enn óráðin,
en hins vegar er þess að gæta að þær eru
ekki allar jafn-mikilvægar; t. d. skiptir það
ekki máli þegar leitað er að upphaflegri
mynd Styrmisbókar, bvort þetta eða hitt
söguágrip Þórðarbókar er viðbót Þórðar
sjálfs eða þess manns er ritaði Melabók.
Annað mál er það að þessi söguágrip og
upptök þeirra geta valdið heilabrotum
þeim mönniim sem fást við rannsókn ís-
lendingasagna; má t. d. nefna Vatnsdælu-
ágrip Þórðarbókar sem ber að sumu leyti
illa saman við söguna eins og hún er nú.
Enda þótt nú eigi að verða auðveldara að
hafa upp á efni sem runnið sé frá Styrmis-
bók, er liætt við að stundum fari svo að
ekki verði fyrr búið að ráða fram úr einum
vandanum en annar rísi upp í staðinn. Við
því er ekkert að segja því að þrátt fyrir allt
miðar áfram, enda mun þessum rannsókn-
um ekki linna á meðan lögð er rækt við
íslenzk fræði, þótt allir viti að aldrei verð-
ur náð lokatakmarkinu: endurheimt frum-
landnámu.
Bjarni Einarsson.
92