Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 104

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
galdur hans liggur í því: að spillta ungl-
inga, sem í upphafi hókar eru honum erfið-
ir og óvinveittir, gerir hann að samstarfs-
mönnum sínum, félögum og trúnaðarvinum.
Fyrst af öllu vekur hann ábyrgðartilfinn-
ingu þeirra og athafnalöngun, auk þess sem
hann menntar þá, sýnir þeim traust og kenn-
ir þeim að starfa saman að jákvæðum hlut-
um. Þetta tekst honum. Undantekningarnar
eru svo örfáar, að þær sanna aðeins regluna.
Og af stuttorðri frásögn sem þessari getur
litið út sem svo almáttugum manni hafi
verið þetta hægðarleikur einn. Því fór þó
fjarri. Hann varð að þreifa sig áfram. Og
hann gleymir ekki veikum hliðum sjálfs sín
heldur. Máttur hans og árangur fólst nefni-
lega í því, m. a., liversu mikilli sjálfsgagn-
rýni hann var gæddur. Það á drjúgan þátt
í að gera „Veginn til lífsins" að því sem
hún er — sannri sögu.
í lok fyrra bindis hefur lionum tekizt
kraftaverkið: Hann hefur gert tápmikla og
framsækna unglinga úr svotil hverju einasta
þeirra aumu barna sem liann liefur fengið
í hendur. Þau eru orðin að ágætustu manns-
efnum, senn reiðuhúin að fara eigin ferða
út í þjóðlífið. Og manni verður að spyrja:
Hvað getur verið í síðara hindinu? Hlýtur
það ekki að vera einhver óþörf endurtekn-
ing eða langloka? Er ekki sagan húin?
Síður en svo. I stuttu máli sagt fjatlar
síðara hindið um þann glæsilega árangur
uppeidisstarfs Makarenkos, sem í rauninni
er æfintýri líkastur. Fyrstu hælisbúarnir
eru nú vaxnir að vizku og menningu með
árunum, hafa fyrir löngu lært að meta gildi
þekkingar og samstarfs, brennandi af áhuga
heilbrigðrar æsku. Og fyrir atburðanna rás
stígur Makarenko nú l>að spor, sem fyrir-
fram getur virzt hæpið: Ilann gerir skjól-
stæðinga sina — þennan íyrrverandi eymd-
arlýð og glæpamenn — að uppalendum
sjálfa. Vandræðabarnahæli hans hefur, þeg-
ar liér er komið sögu, hlotið slíka viður-
kenningu fyrir góðan árangur, að því er fal-
ið að taka við og sameinast öðru slíku heim-
ili, sem er í megnri niðurníðslu, býr við al-
gert agaleysi og á sér enga framtíð sem
slíkt. Er ekki að orðlengja það, að hið nýja
hlutverk heppnast; Makarenko og ungling-
um hans tekst sú djarfa tilraun að ná full-
komnum tökum á margfalt stærri hóp barna
og unglinga sem eru á nákvæmlega sama
stigi og þeir fyrstu, er hæli lians veitti við-
töku. -— Þannig er söguþráðurinn, í stórum
dráttum. — Undir sögulok bregður svo
fyrir þeim manni, sem hæli Makarenkos var
kennt við, skáldinu Maxím Gorkí. Heim-
sókn hans til æskunnar, sem nú hafði verið
beint fram á við, á „veginn til lífsins", ork-
ar á lesandann sem hljóðlát umbun Maka-
renko til handa, en einmitt um þær mundir
var starfi hans við hælið að ljúka.
Freistandi er að nefna dæmi um þá
breytilegu persónuleika, sem maður kynnist
við lestur hókarinnar, en þess er enginn
kostur hér. Höfundinum tekst að gæða stór-
an hóp unglinga slíku lífi, hvern og einn
sem eitthvað kemur við sögu, að þeir hljóta
að verða minnisstæðir. Sama er að segja um
fullorðnu sögupersónurnar; skringikarlinn
og spekingurinn Sílantí Otsjenas er ágætt
dæmi um það (Ég hef varla lesið hlægilegra
atriði en lýsinguna á þvi, er hann gerðist
leikari í viðlögum! — I, 345). En ritleikni
Makarenkos kemur einnig fram í tjáningu
hans á breytilegum stemmningum, landslagi
og geðblæ umhverfisins; hann hrífur les-
andann alltaf — vegna þess hve liann er
með öllu laus við tilgerð. Þýðandinn hefur
að vísu orð á því í formála, að stíll bókar-
innar sé hrjúfur nokkuð og hnökróttur. Má
vera, að svo sé, en ekki fer mikið fyrir því
í þýðingunni.
Frá vissu sjúnarmiði er höfundur sjálfur
ein athyglisverðasta persóna bókarinnar fyr-
ir margra liluta sakir. llann er maður sjálfs-
afneitunarinnar, fórnarinnar og agans; og
94