Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Síða 4

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Ráðamenn blaðsins hafa einkar langa og nærtæka reynslu í þessum efnum. Um eina hlið
þeirrar reynslu geta þeir þó ekki: það er að segja um þá aðild sem þeir hafa sjálfir átt
að því að leggja fjárhagslíf landsins í þær alþjóðlegu þvingunartengur sem það er í. Þá
voru þeir ekki hræddir við „stjórnmálaskilyrðin“. Enginn skuggi féll á gleði núverandi
forsætisráðherra þegar hann lýsti yfir því árið 1941 við alþingisumræður um hinn svo-
nefnda herverndarsamning við Bandaríkin, að héðan af væri „borgið afkomu þjóðarinnar
í atvinnu- og fjármálum", borgið á erlenda ábyrgð.
Til þess að hinir alþjóðlegu lánardrottnar nái því pólitíska taki á ríki sem þeim er hag-
kvæmt þarf nefnilega aðstoð og skilning valdamanna innan þess ríkis. Að vísu voru til þeir
sálufélagar Morgunblaðsins sem vildu fara styttri leið að þessu marki en farin var, til
dæmis sá öðlingur sem skrifaði í annað dagblað árið 1945 að kaup á framleiðslutækjum
væru „lokaráð, landráð og svikráð gagnvart almenningi og núverandi ])jóðskipulagi“.
Minna mátti kannski gagn gera, og komizt hefur þótt hægar færi.
En nú skal stungið við fótum, segir Morgunblaðið: brátt munu íslenzkir utanríkisráð-
herrar geta staðið uppréttir fyrir framan lánardrottnana; þeir munu geta markað íslenzkri
utanríkisstefnu braut án þess að liafa yfir höfði sér síreidda svipu ríkisgjaldþrotsins. — Og
hver eru þau snilldarráð sem leysa munu vandann? Þegar þetta er skrifað liggur að vísu
ekki ljóst fyrir hvernig þau verða í öllum atriðum, en eitt er greinilegt af undanförnum
ræðum og skrifum stjórnarforkólfa: samnefnari þeirra ráða verður: „frjáls" viðskipti,
„frjáls verzlun"; binum gamla og þjakaða liaus efnahagslegs líberalisma skýtur nú upp úr
löngu kafi.
Islendingum er nauðsynlegt að gera sér sem skýrasta grein fyrir því livað felst í þessu
tali um frelsi efnahagslífsins, og hvaða áhrif það hefði ef líberalisminn væri innleiddur á
Islandi. Tímaritið vonast til að geta innan skamms veitt nokkra fræðslu um þessi efni, en
bendir nú aðeins á tvö mikilsverð atriði.
Það er rétt að hinn hagfræðilegi líberalismi nýtur nú allgóðs byrjar í Vestur-Evrópu, en
það er bein afleiðing af því að mörg höfuðlönd þar um slóðir hafa um sinn gengið stjórn-
málalega í afturhaldsátt: íhaldsstjórn hefur setið að völdum í Bretlandi um alllangt skeið;
hálffasistisk stjórn komst til valda með fasistiskum aðferðum í Frakklandi; og Adenauer
spyrnir við fótum af öllu afli í Þýzkalandi. Hin hagfræðilega frelsisalda hefur raunar ekki
stuðlað að sátt og samlyndi á þessu kærleiksheimili afturhaldsins, heldur liefur hún klofið
það í tvær helftir, og má segja, að Þýzkaland og Frakkland liafi forustuna í annarri, en
Bretland í hinni. Nú er mikið talað um að þessi tvö svæði þurfi að sameinast, en það er
þó enganveginn víst að svo verði. Það getur allt eins farið svo að viðskiptastríð hefjist
milli „sexveldanna" og „sjöveldanna“. íslenzkir ráðamenn hafa að vísu látið sem svo að
Islandi væri ófært að gerast aðili að fríverzlunarsvæði eða tollabandalagi, en hinsvegar
liafa þeir meðmælendur líberalisma á Islandi, sem rökréttari eru í hugsun, enga dul dregið
á það að aðild að öðru þessara bandalaga væri óbjákvæmilegur fylgifiskur „frjáls við-
skiptalífs". —• Það verður að hafa það í huga að hinn yfirlýsti pólitíski tilgangur með
stofnun að minnsta kosti annarrar þeirra viðskiptaheilda sem um er að ræða (tollabanda-
lags sexveldanna) er sá að lialda niðri frjálslyndum og sósíalistiskum öflum aðildarríkj-
anna. Efnahagslegt ofurefli og katólskt afturhald Þýzkalands skal verða mótvægi við hin-
um sterku samtökum verkalýðsins á Italíu og Frakklandi, sem mjög hafa verið liinum al-
þjóðlega kapítalisma þyrnir í auga. Hitt bandalagið, með Bretland í broddi fylkingar, hef-
194