Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 26

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
næturinnar að manninn reynir. Og
það þarf ekki að birta það sem nýjan
sannleik, vinum og lesendum Jóhann-
esar úr Kötlum, hversu hann brást
við því kalli er til hans kom, né held-
ur liver áhrif sú herkvöð hafði á
stærð hans og gildi sem skálds og
listamanns. Og þó skal það sagt ber-
um orðum, að við þá vígslu sem hann
tók, og vissulega átti eftir að baka
lionum marga harða raun, óx hann til
slíkrar stærðar að þjóð hans mun
vafalítið ekki bera gæfu til þess að
sjá það og viðurkenna heil og óskipt,
fvrr en átök dagsins í dag eru gengin
til jafnvægis. — Er það engi nýlunda
í heimi vorum að sjáendur og bar-
áttumenn hljóta þá fyrst lárviðar-
sveiginn, þegar hann er lagður, —
ekki um höfuð þeirra, heldur á gróna
gröf.
En látið ykkur ekki koma til hugar
að Jóhannesi úr Kötlum ægi slíkt
hlutskipti. Veit hann vel að sá senr
beitir list sinni sem vopni gegn mátt-
arvöldum sinnar samtíðar, má búast
við öllu því mótlæti og hindrunum,
sem þau máttarvöld eru fær um að
tefla fram, og ekkert íslenzkt skáld
seinni alda, hefur varpað ljósi sög-
unnar af meiri skýrleik á atburði líð-
andi stundar, en Jóhannes, ckki í
myrku vonleysi, heldur þei; ri trú,
sem veit að stundum er ósigurinn
undanfari mikils sigurs:
Við hækkandi sólris þær hetjur ég sé,
sem hófu í myrkrinu frelsisins óð,
og mynduðu skjaldborg um vonanna vé
og vorperlum stráðu á öreigans slóð,
og hugheilar lögðu fram ævina alla
í annanhvorn [játtinn: að sigra eða falla.
í töfrandi Ijóma þær líða til mín
á ljúfustu stundum míns framtíðardratims,
og binda einn morguninn blómknippi sín
á bökkum hins eilífa sögustraums,
og rétta mér blaðsveiga blóði fáða:
bikara og krónur þjáninga og dáða.
Og öll þeirra fegurð í eldraun hvers dags
við ósk nu'na tengist um föstukvöld löng.
Þá snerta mig hendingar Ijóðs þeirra og lags
sem lifandi tónar í hálfkveðnum söng.
- það frelsi, er lofar oss framtíðin hjarta,
skaut fyrst síntim rólum í þeirra hjarta.
Vafalaust þarf ég ekki að skýra fyr-
ir ykkur hvaðan þessi erindi eru tek-
in því hver sá nútíma-íslendingur,
sem einhverja þekkingu hefur á ljóð-
mennt sinnar þjóðar, hann ætti að
minnsta kosti að hafa lesið og marg-
lesið og lært meira og minna úr þeirri
bók Jóhannesar úr Kötlum, sem heit-
ir Hrímhvíta móðir, einu hinu
stærsta, rismesta og heilsteyptasta
verki í íslenzkri Ijóðagerð á seinni
öldum. — Þennan sannleik vita
margir nú þegar, og hafa löngu gert
sér ljóst að eitt er að föndra við ein-
stök lítil kvæði og slípa þau þangað
til gljáinn skín við birtunni, og ann-
að að skila af höndum sér stórvirki
og slaka þó hvergi til á kröfum.
Eins og þið getið ímyndað ykkur
cr nokkurra mínútna spjall af minni
hálfu ekki neitt yfirlit um verk Jó-
216