Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 106

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
reyndar mjög rótgróin eðliseinkunn
hjá Pasternak. Hún kemur t. d. í Ijós
í Sjálfsœvisögukorni hans frá 1957.
Þar er enn að ræða um hátíðleika
byltingarinnar. En því miður þolir
Sívagó (og Pasternak) hátíðleika og
mælsku og mælgi þegar sögunni víkur
að lians einkalífi og innra lífi og
innanhússlífi, ef ég má komast þann-
ig að orði. Hér er auðsjáanlega óbrú-
anlegt bil: einhverjum kann sá hátíð-
leiki að valda klígju, enda þótt þeim
fyndist ræðumennska byltingarinnar
1917 (eða 1789) því réttlætanlegri
rem hún studdist við stórkostlegri at-
burði.
Hvaða svar gætum við nú gefið við
spurningunni sem við bárum fram:
hvernig einlægni og sakleysi hetjunn-
ar og höfundarins geti samræmzt tvö-
feldninni?
Ég hvgg að við verðum að skoða
málin á víðari grundvelli til að geta
svarað þeirri spurningu.
Það ætti að vera orðið ljóst af
dæinum þeim sem tilgreind hafa ve"-
ið að afstaða Sívagós gagnvart bylt-
ingunni er nákvæmlega sú afstaða
sem borgarastéttin hefur alla tíð tek-
ið gagnvarl öllum byltingum, þegar
þær hafa gengið lengra en henni var
hagkvæmt. Sívagó er hinn sígildi and-
byltingarsinni. Rök hans gegn bylt-
ingunni eru þau sömu sem notuð voru
1792, 1848, 1871. Það gæti að vísu
virzt sérstaða Sívagós að hann er
upphaflega hliðhollur byltingu, en í
fyrsta lagi er það „mátuleg“ bylting
sem hann óskar eftir, i öðru lagi ídeal-
istisk bylting. Þá fer hann að nálgast
hvern annan byltingarvinveittan
miðlungsborgara sem snýst upp í
grenjandi og blóðþyrstan skrílshatara
óðar en skríllinn neyðir hann til að
horfast í augu við raunveruleik bylt-
ingar. Hinir mörgu göfuglvndu al-
þýðuelskarar, sem urðu svo hræddir
við Parísarkommúnuna að þeir gerð-
ust á einum degi ákafari alþýðuætur
en sjálfir herforingjarnir, eru ein-
staklega lærdómsrikt dæmi upp á
þetta. Það er nærsýni stéttar hans sem
gerir að verkum að Sívagó er ekki
annað Ijóst en hann sé göfugmenni og
einlæg siðferðishetja. Sá sem fær
eigingjörnu stéttarsiðferði altækt
gildi gerir sér ekki ljóst að hann hef-
ur tvöfaldan siðferðilegan mæli-
kvarða, síngirni hans, sem hann
kannast ekki við fyrir sjálfum sér, er
slíkum manni náttúrleg: hann er
„góður maður“; hræsni hans er hin
borgaralega hræsni.
Það er í sannleika sagt furðulegt
að persóna sem hefur hlutlægt svo
marga satíríska drælti skuli af höf-
undi ællað hlutverk „dýrlings og
píslarvottar” eins og Deutscher segir.
Náttúrlega gæti sú spurning vaknað
hvort höfundur ætli ekki mannlýsingu
sinni að bera í sér ádeilu á persónuna.
Ég hef leitað án árangurs að ótví-
ræðum merkjum um slika ádeilu, en
afstaða höfundar til persónunnar ger-
296