Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 101

PASTERNAK OG SÍVAGÓ
Pasternaks var af sumum gagnrýn-
endum talið ein sönnunin um óviS-
jafnanlega snilld hennar. 0 sancta
simplicitas! í rauninni er hér um að
ræða hliðstæðu við eldgamalt list-
bragð í bókmenntagrein, sem að vísu
hefur notið nokkurrar virðingar, en
hefur þó varla verið talin mjög virðu-
leg, þ. e. a. s. í svonefndum burlesk
eða heroicomískum bókmenntum: at-
hafnir sem venjulega eru taldar mikil-
vægar eða stórfenglegar eru gerðar
hlægilegar á þann einfalda hátt að
sýna við hlið þeirra hjákátlegar og
lítilmótlegar athafnir. En Pasternak
er hátíðleikinn sjálfur, og burlesk-
áhrifin eru honum ómeðvituð: hon-
um verður á samskonar slysni og
harmleikahöfundi sem kemur óvart
áhorfendum til að hlæja að atriði
sem á að vera sorglegt.
fÞegar Sívagó fer frá Moskvu, hefdur
Deutscher áfram, höfum við enga hugmynd
fengið] um hina átakanlegu atburði þessa
tíma, hrifningu fjöldans og háfleygar von-
ir, sem einar geta gert skiljanleg hin sár-
ustu vonbrigði. Mann getur varla grunað
að hvítliðarnir hafa þegar einangrað
Moskvu frá eldsneytis- og matarframleiðslu-
svæðum í suðurhluta landsins; þessvegna
hlýtur okkur að virðast að hungursneyðin
og öngþveitið séu afleiðingar af apokalypt-
iskri spillingu siðferðisins.
Þá segir greinarhöfundur frá dvöl
Sívagós með „skógarbræðrum“:
Þeir eru hinn anarkistiski útjaðar Rauða
hersins sem er að berjast við Kolsjak, Dení-
kín, Júdenich og Wrangel, annarsstaðar,
langt í vestri. Þar voru vandantál mannlífs-
ins og kringumstæðurnar öðruvísi en hjá
„bræðrum skógarins", enda þótt borgara-
styrjöldin væri allsstaðar grimm og hemju-
laus.
t herbúðunt skæruliðanna segir Sívagó
skilið við byltinguna fyrir fullt og allt. Hon-
um er rænt á fömum vegi, og bann þrumar
á móti þessari tröðkun á rétti einstaklings-
ins, óvirðingunni sem sýnd er mannhelg-
inni, og niðurlægingu siðferðisins. Eftir
átján mánaða ófrelsi, þar sem honum finnst
oft hann standi nær hvítliðunum en þeim
rauðu, tekst honum að komast undan. Ef
sagan endaði þar væri hægt að segja að
hún hefði sín sálfræðilegu og listræuu rök,
að hún væri „mynd úr lífinu“. En Paster-
nak gerir sig ekki ánægðan með það. Hann
finnur að hann er ekki fær um að gefa per-
sónum sínum líf né segja hlutlægt frá, og
því fegrar hann hetju sína (spegilmynd
sína) og dregur enga dul á að hugmyndir,
vandlæting og tilfinningalíf Sívagós eiga
alla samúð hans. Pólitískt og listrænt gerir
Pasternak sig þannig sekan um lærdóms-
ríka ósamkvæmi. Við vitum að Sívagó
liafði í nokkur ár verið læknir í keisara-
hernum. Allan þann tíma sýnir hann undir-
gefni; hann hefur ekki hátt unt sín heilögu
einstaklingsréttindi, né um óvirðingu við
mannhelgina. Hann viðurkennir því óbein-
línis að keisarastjórninni sé heimilt að
skylda hann til herþjónustu, hann neitar
aðeins rauðliðum um þennan rétt. Mismun-
urinn er fólginn í því að þeir fyrrnefndu
hafa sent honum herskráningarboð, en bin-
ir ræna honum. Þeir höfðu ekki enn haft
tíma til að setja á stofn kerfi til að kalla
lækna í herinn á „kurteislegan" hátt. Eigi
að síður, ef við notum siðferðisreglur Past-
ernaks-Sívagós, hlýtur þessi mismunur að
vera lítilsverður: að minnsta kosti ætti
þessi hugsjónaríki og mannúðarfulli lækn-
ir og skáld ekki að' gera siðferðilega upp á
milli sjúklinganna sem hann hjúkrar, hvort
291