Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 100

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
millistettirnar rússnesku, þ. e. a. s. borgara-
stéttin, greinilega snúið bakinu við þeirri
rúttækni sem þær játuðu árið 1905, og fjar-
lægzt hina leynilegu byltingarhreyfingu.
I'ær sóttust nú eflir frjálslymlari keisara-
stjórn. Menntamönnum úr liópi hægfara
sósíalista og radikala hafði aukizt hugur við
smávægilega linun einræðisins og töluðu
nú um „reikningsskilin við tálvonir og að-
ferðir ársins 1905“; bolsévikarnir voru þá
þegar þeir einu sem héldu áfram byltingar-
sinnuðu starfi. [...] Þannig var því hið al-
menna hugarástand, sem Pasternak-Sívagó
minnist árið 1917, þegar hann þráir „að
snúa aftur til þessa andlega umhverfis, þeg-
ar stríðinu væri lokið [ísl. þvðingin: nú
þegar stríðinu var lokið], að sjá endurnýj-
un þess og áframhaldandi sköpun ...“ (bls.
165). Jafnvel á þessum tíma, rétt fyrir bylt-
inguna, og áður en liann getur hafa orðið
fyrir neinum vonhrigðum er „tryggð" Sí-
vagós við byltinguna aðeins forkláruð og
upphafin eftirsjá eftir því Rússlandi sem
var til fyrir byltinguna. [...]
Ilarmakveinið út af sviknum loforðum
hyltingarinnar er stutt röngum forsendum:
byltingin hafði aldrei lofað að uppfylla
óskir Pasternaks um að „snúa aftur“ til
áranna 1912—1914, hvað þá heldur til 19.
aldar. Ilann rökstyður ákæru sína með
þeirri staðreynd að nóvemberbyltingin var
ekki borgaraleg hylting, eða réttara sagt:
að hún gerði sig ekki ánægða með hálfkáks-
umbætur á hinni gömlu stjórnarskipan. Af
öllum ákærum sem bornar hafa verið fram
gegn bolsévismanum er þessi sú úreltasta.
Þegar hún sá fyrst dagsins ljós í kringum
1921 var hún enn endurómur nýlegrar deilu.
Árið 1958 hljómar hún í eyruin okkar sem
dauðs manns rödd.
Deutscher víkur síðan að saman-
burðinum sem gerður liafði verið á
Sívagó lœhii og Strírfi og friði, og
kemst að þeirri niðurstöðu að sögu-
legri þýðingu þessara verka verði
ekki samanjafnað. Tolstoj fái persón-
um sínum stað í miðju róti stórvið-
burðanna, en Pasternak setji sínar
innan um „skuggagróður og í stöðu-
polla“.
Drama áranna 1917—1921 var að
minnsta kosti eins mikilfenglegt og ársins
1912, og hafði stórum þýðingarmeiri af-
leiðingar. Þrátt fyrir það tekst Pasternak
aldrei að láta okkur grilla í höfuðatburðina
né höfuðpersónur þeirra. Það er ekki vegna
þess eins að hann skortir gáfu epískrar frá-
sagnar og sögulega meðvitund. Hann flýr
söguna, á sama hátt og persónur hans eru
sífellt á flótta undan plágu byltingarinnar.
Þessu næst lýsir Deutscher því
hvernig Júrí og fjölskylda hans verða
varla vör við bardagana í Moskvu í
nóvember 1917, þegar Júrí heldur sig
innan dyra húss síns ásamt nokkrum
vinum sínum.
Á næstu síðu er okkur sagt að „það voru
hin sögulegti stórmerki þessarar stundar
sem fengu honum [: Sívagó] slíkrar geðs-
hræringar, að hann þurfti góða stund til að
jafna sig.“ Við verðum að taka höfundinn
trúanlegan, því við höfum ekki séð merki
neinna geðshræringa. Sívagó hefur ekki
einu sinni reynt að sjá á milli gluggatjald-
anna þennan alburð sem er slíkt „sögulegt
stórmerki". Byltingin hefur aðeins aukið
ringulreiðina í fjölskyldulífi hans og neytt
hann til að hlusta á „þindarlausa rnælgi"
vina sinna. Ilversu undarlegur skortur á
listrænu skyni hjá höfundinum, og hvílíkur
harnaskapur hugsanalífs hans!
Eg get ekki stillt mig um að skjóta
hér inn í að einmitt þetta atriði í bók
290