Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 97

PASTERNAK OG SÍVAGÓ
samleik náttúrunnar og mannsins;
mannkynssagan séð sem spegilmynd
af jurtaríkinu, sjá s. 462; línurnar
sem útskýra þá hugmynd verða
reyndar alveg óskiljanleg endemis-
þvæla í íslenzku þýðingunni), og á
guðdómlega forsjá tilviljananna.
Sama uppruna mætti leita hinni
misheppnuðu persónusköpun Paster-
naks. Ég er að vísu enginn aðdáandi
persónusköpunar natúralismans, rök-
réttrar og útreiknaðar, svo að lokum
varð að hreinum og beinum kæk og
formúlu. En persónur Pasternaks eru
áreiðanlega enn ósannari og ómerki-
legri en persónurnar hjá natúralist-
um. Þær virðast lifa í huga hans í ei-
lífri nútíð. Sívagó eða Lara gætu
hvort um sig verið margar persónur,
eftir því hvar maður hittir þær á síð-
um bókarinnar. Lítum til dæmis á
lýsinguna á dvöl þeirra í Varíkínó.
Það er erfitt að leggja trúnað á þá
lýsingu. Ákvörðun Sívagós að vera
eftir í Varikínó er algerlega óskýrð
og dularfull, mér liggur við að segja
dulræn. Hún er eins og duttlungur
óvita. Sívagó er varla trúandi til slíks,
því honum hefur verið lýst sem íhug-
ulum manni og varfærnum þrátt fyrir
allt. Lara er í þessurn kafla ekki leng.
ur hin alvitra og jafnvægisfulla Lara
sem hún hefur verið sögð fram að
því. Hún er nú orðin samskonar
hávaðasamur og fjasmikill húskross
sem Tonja. Hefur höfundurinn tapað
áttum í kvennamálum Sívagós?
Annaðhvort hefur hann gert það,
annaðhvort hefur hann misst tökin á
persónum sínum af einberum klaufa-
skap, ellegar hér er um að ræða upp-
gjöf skynseminnar gagnvart furðu-
verkinu maður. Eg mundi í samræmi
við það sem áður er sagt frekar hall-
ast að síðari kostinum. Pasternak get-
ur varla tekið undir með heimspek-
ingnum: „Ég hef þá ástríðu að skilja
mennina“; gloppóttur impressíónismi
virðist nægja honum hvort sem urn er
að ræða heiminn eða manninn. Það
má benda á að þetta éinkenni kemur
víðar fram hjá Pasternak en í Sívagó
lœkni; það setur einnig mark sitt á
mannlýsingarnar í sjálfsævisögubrot-
unum, bæði frá 1957 og 1930.
Eg minntist á að Pasternak virtist
trúa á forsjá tilviljananna. Hann trú-
ir svo mjög á hana að tilviljunin læt-
ur honum í té eitt aðallistbragð sögu
hans. Pasternak hefur að sjálfsögðu
verið ljóst hversu erfitt var að skrifa
sögu úr eintómum brotum og að ein-
hver tengiliður var nauðsynlegur.
Tengiliðurinn varð hin alvalda til-
viljun, það er hún sem skapar „sög-
una“ og kemur í stað þróunar. Fátt er
jafnankannanlegt í Sívagó lækni og
þessi gerviþróun með hjálp tilviljan-
anna. Notkun tilviljananna gengur
svo úr hófi fram að ekki verður jafn-
að nema til reyfara 17. og 18. aldar.
Til þ ess að hægt sé að nota tilviljun-
ina sem hreyfiafl sögu nú á tímum
verður að beita henni af jafnóskamm-
287