Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Side 27

RÆÐA
hannesar úr Kötlum, — því var al-
drei ætlað að vera það, ekki þann í
veg, það geymist þeim, sem seinna
skrifa um hann doktorsritgeröir að
fara höndum um verk hans öll, sög-
ur hans og ljóð. En úr því ég minntist
á Hrímhvítu móðir, þá get ég ekki
samvizku minnar vegna, látið það hjá
líða að minnast á annan flokk Ijóða
sem Jóhannes hefur gefið eftirkom-
endum sinna samtíðarmanna. Sá
flokkur er Sóleyjarkvæði. Ég segi
með vilja að hann hafi gefið hann
eftirkomendum, því samtímamenn
hans þorðu fæstir að taka við þessari
gjöf. Mönnum varð við eins og þeg-
ar helt er framan í þá ísköldu vatni,
þar sem þeir liggja í rúmi sínu, heitir
og notalega sofandi. Og verða þá
margir bæði hræddir og reiöir.
Ég er ekki svo fróður að ég viti fyr-
ir víst, hvort, eða hvað mikið sam-
tímamönnum Dantes urðu kunn Ijóð
hans. Ég get mér þó til, að ýmissa að-
stæðna vegna hafi það ekki veriö al-
mennt, enda munu flest þeirra sem
lengst hafa lifað, kveðin í útlegÖ hans
frá ættborg og æskustöðvum. En ef
þeir andstæöingar hans, sem hann
harðast svarf að, hefðu átt þess kost
að heyra nöfn sín upplesin og sjá sig
dregna skýrum dráttum meðal hinna
framliðnu og fordæmdu, á hinum
ýmsu pöldrum Helvítis, þá get ég að
þeir hefðu þykkzt við, vægast sagt.
Veröur að viðurkenna að slíkt er ekki
nema mannlegt. Hefðu þeir og vafa-
lítiö ekki fengizt til að kveða uppúr
og segja að fagurt galaöi fuglinn sá.
— Og af sömu orsökum mun lítil við-
urkenning á því fást, svo á morgun
sem í dag, hvílíkur töfragripur Sól-
eyjarkvæÖi er, hin listilega samflétta
Þulunnar og dansins, skreytt með
slípuöum gimsteinum þjóðvísunnar
allt úr öldum framan, slíkt er Sóleyj-
arkvæði, sá hinn grimmi slagur er
Jóhannes úr Kötlum sló særðu hjarta.
En myndasmíðar andans skulu
standa. — Mörg hundruð árum eftir
dauða Dantes eru ljóð hans gefin út
með ítarlegum skýringum. — Em eg
engi spámaÖur ef svipuð forlög
eru ekki ákveöin Sóleyjarkvæði á ís-
landi.
Góðir áheyrendur.
Það væri fávíslegt af mér, litlum
karli. að eyða frá ykkur löngum tíma
í það að tala frá eigin brjósti um
minn vin og ykkar, tíma sem nota
skal til annars betra, til þess að heyra
verk hans sjálfs tala. — Við vitum að
aðeins fáum útvöldum er gefið að ná
til fólksins á sama hátt og Jóhannesi
úr Kötlum. Þegar hann á sínum tíma
las Stjörnufák sinn í útvarpið, þá
sátu þeir sem á hlýddu, og þeir voru
margir, með kökk í hálsi og tár í
augum og máttu sig hvergi hræra. í
fyrravetur, þegar hann las upp úr Sjö-
dægru norður í landi, þá var það á
einum stað að gamall og greindur
bóndi þakkaði fyrir lesturinn. Hann
var alinn upp í umhverfi ríms og ram-
217