Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Blaðsíða 99

PASTERNAK OG SIVAGO
Næst minnist Deutscher á þá rit-
höfunda sem voru nefndir „útflytj-
endur innanlands“ á árunuin 1920—-
1930.
Pasternak talar röddu liins eiginlega „út-
flytjanda innanlands". [...] Ilonum hefur
einhvernveginn tekizt að varð'veita í nærri
fjörutíu ár þá tryggð við sjálfan sig sem
einkennir hann. Skoðunarmáti hans, tilfinn-
ingar og ímyndun hafa verið lokuð hinum
mörgu og djúpu umbyltingum sem gert hafa
land hans óþekkjanlegt, og sömuleiðis
miirgum þeim ofviðrum sem liafa skollið á
því á þessu tímahili. Þetta vitnar ekki að-
eins um líffræðilegan eðlisþrótt lians, held-
ur einnig um óvenjulegan stjarfa og tak-
markanir tilfinningalífs hans. Sívagó lœkn-
ir er upprisufyrirbæri. En Pasternak, sem
er risinn upp frá dauðum, hlýtur að tala
tiingu dauðra en ekki lifenda.
Þessu næst minnist Deutscher á
kristindóm Pasternaks eins og hann
kemur fratn í sögunni.
IKristindómur Pasternaks] kemst af án
skýrrar skilgreiningar. Hann þekkist á
mannúðlegri heimsskoðun, lítillæti, undir-
gefni gagnvart rás sögunnar og ótrú á sér-
hverri viðleitni sem miðar að umbætum
mannlífsins.
Persónur Pasternaks, sem eru ekki gefn-
ar aðrar sannfæringar en þessi, halda sig
frá upphafi fyrir utan byltinguna. Þær eru
sneyddar allri von um samband við hana,
og sálarlíf þeirra er kyrrstætt. Auðvitað er
hiifundi þetta Ijóst og gerir sér far um að
hlása í þær lífi, að koma þeim „inn í“
byltinguna, að setja þær í einhverskonar
samvizkuklípu. Hann ætlar okkur að trúa
að Sívagó sé í upphafi nálægt því að vera
hyltingarsinnaður, að minnsta kosti hlið-
hollur byltingunni, og að liann hafni lienni
seinna vegna vonbrigða og örvænting-
ar. [...]
Ifvernig hefur Pasternak leiðzt út í
þessa afneitun byltingarinnar? Er samúðin
sent liann (ásamt Sívagó) játar bylting-
unni aðeins uppgerð? Vissulega ekki. Hann
hefur látið hlekkjast af einlægum og að
nokkru leyti sorglegum hugtakaruglingi.
Hann færir okkur sjálfur lieim sanninn um
það þegar hann lýsir sálarástandi Sívagós,
þ. e. a. s. sjálfs sín, nokkru fyrir október
1917: „Þessi hugsanahverfing rúmaði einn-
ig tryggð hans við byltinguna og eldlegan
áhiiga lians á lienni. Það var byltingin eins
og miðstéltirnar og stúdentarnir frá 1905,
aðdáendur Alexanders Bloks, ímynduðu
sér hana.“ (Bls. 165.) Það verður að minna
á að byltingarhugsjón sú sem vakti fyrir
millistéttunum árið 1905 var annaðhvort að
hreyta keisarastjórninni í þingbundið ein-
veldi, ellegar, í mesta lagi, borgaralegt lýð-
veldi í anda líberala og radikala. Þessi mis-
heppnaða borgaralega bylting var óbein-
línis í andstöðu við öreigabyltinguna 1917.
Pasternak-Sívagó kemur ekki auga á að
„tryggð" við þá fyrri og „eldlegur áhugi“ á
lienni hlýtur að valda árekstri við þá síð-
ari.
Hugtakaruglingurinn er jafnvel ennþá
djúptækari. Sívagó virðist ekki gera sér
Ijóst árið 1917 að þessi tryggð við hug-
myndir ársins 1905 er þá þegar orðin óljós
minning. Pasternak lieldur áfram: „Ná-
tengd þessum gamalkunnu minningum voru
táknin og loforðin um nýtt líf, sem sézt
hafði votta fyrir við sjónhring á árunum
fyrir stríð, eða frá 1912 til 1914, og látið
ekki aðeins að sér kveða í rússneskri hugs-
un og rússneskri list, lieldur liaft geysileg
áhrif á rússnesku þjóðina alla og hans eigin
örlög." Þessi ábending um liðna tíð væri
stórum innihaldsríkari fyrir Rússa, ef liann
gæti lesið hana, heldur en fyrir Vestur-
Evrópumann. Milli 1912 og 1914 höfðu
tímarit máls oc mennincar
289
19