Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Síða 94

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
krefst hver grein bókmenntanna
slíkrar þjálfunar og ögunar að það er
á mjög fárra færi að iðka fleiri en
eina samhliða með jafngóðum ár-
angri, og það er varla á færi nokkurs
manns, sem hefur þjálfað sig ára-
tugum saman í einhverri bókmennta-
grein, að venda á fullorðinsárum sínu
kvæði í kross og byrja nýtt líf í nýrri
list.
Við erum svo heppin að Pasternak
hefur sjálfur skýrt frá þeim ástæðum
sem hafa knúið hann til að leggja
1 j óðlistina á hilluna og taka til við
skáldsögugerð:
Ljóð mín eru smámunir einir. Mér virð-
ist að algjörlega ný öld sé að hefjast og að
hún þróist hvern dag án þess að við vitum.
r.. .1 Ljóð án samhengis sín á milli ern
lítilvægt tæki til að hugleiða jafnstórkost-
lega, flókna og nýstárlega hluti. Heimspeki
og óbundið mál gera okkur ein unnt að
færast það í fang. Þar af leiðir að það verk
sem mér hefur hingað til heppnazt bezt er
skáldsagan Sívagó lœknir. [.. .1 Ég blygð-
ast mín við þá tilhugsun [...] að fyrstu rit
mín hafa aflað mér óverðskúldaðrar frægð-
ar, þó að síðustu verk mfn, sem eru ólíkt
þýðingarmeiri, séu öllum ókunn.1
Lítillætið er að vísu ekki einkenni
þessara orða, en um afstöðuna sem
þau lýsa, afstöðu skálds sem tortrygg-
ir skáldskapinn, er ekki nema gott eitt
að segja í sjálfu sér; þó okkur beri
að prófa hver árangur slíkrar tor-
tryggni verður hverju sinni.
Yfirlýsingin ber með sér í fyrsta
1 Ivitnað eftir Yves Berger í fyrrnefndu ri
lagi einkennilega lítilsvirðingu Past-
ernaks á lífsstarfi sínu, í öðru lagi að
hann hyggur sig hafa með Sívagó
lœkni brotið í blað og sagt skilið við
sín gömlu tjáningarform oghugsunar-
venjur. Nú væri fróðlegt að vita hvort
Pasternak er einlægur í þessum líf-
látsdómi um sín fyrri verk. Þeirri
spurningu er því miður ekki hægt að
svara hlutlægt; vel má vera að Paster-
nak sé hér einlægur. En þessi sjálfs-
gagnrýni er þá ein af mótsögnum
hans, því eitthvert mest áberandi ein-
kenni á skapferli hans er auðsjáan-
lega framúrskarandi sjálfshyggja. —
En sleppum því og snúum okkur um
sinn að annarri spurningu: Hefur
Pasternak í raun og veru hafið nýtt
listrænt líf með Sívagó lœkni? Til að
svara henni verðum við nú að athuga
nánar innviðu þeirrar bókar.
Philip Toynbee skilgreindi Sívagó
lœkni í greininni sem vitnað var til
áðan sem samsafn smábrota sem eng-
in þróun eða stígandi tengi saman.
Mér virðist einmitt að vanhæfni Past-
ernaks til að gera skáldsögu sem sé
annað en brot út um hvippinn og
hvappinn megi skrifast á reikning
ljóðskáldsins. Ég held að Sívagó
lœknir sé skáldsaga eftir ljóðskáld
sem hefur ekki tekizt að endurnýja
sínar andlegu venjur svo sem með
hefði þurft til að gera skil nýrri bók-
menntagrein, heldur hefur að miklu
leyti einfaldlega flutt ljóðtæknina yfir
284