Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Síða 79

UMSAGNIR UM BÆKUR
trúhræddri samtíð og prestsjúkri", eins og
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson lýsir m. a. trúar-
lífi Vestur-íslendinga í riti sínu Vestmönn-
um. En um baráttuna gegn því, að svo yrði
veitir ritgerð Óskars nokkrar upplýsingar.
í VI. kafla ræðir Óskar um efnivið þann,
sem Stephan notaði í kvæðaflokk sinn og
áhrif frá öðrum höfundum. Efnisatriði þau,
sem þar eru dregin saman, orka mjög til
skilnings á kvæðinu. Þó hefði mér fundizt
æskilegra, að Óskar hefði í þessum kafla
jafnframt dregið upp heillegri mynd af
amerísku þjóðlífi, eins og það var um þess-
ar mundir. Hefði það án efa skerpt skiln-
ing okkar á kvæðinu og höfundi þess. En
máski hefði slíkt um of raskað hlutföllum
ritgerðarinnar.
Af þeim, sem Óskar telur að haft hafi
áhrif á Stephan, finnst mér Felix Adler og
rit hans einna gimilegast til fróðleiks. Mér
skilst, að samanburður á þeim sé í raun-
inni efni í heila ritgerð.
Kolbeinslag, sem Sigurður V. Friðþjófs-
son ritar um, er við fyrstu kynni ekki eins
alþýðlegt og auðskilið kvæði og Á ferð og
flugi. Það er harðara og hnökróttara. En í
rauninni færist Stephan þar enn meira í
fang — yrkisefnið er stórbrotnara. í því
gengur Stephan í gervi Kolbeins Grímsson-
ar Jöklaraskálds á hólm við „Höfðinga
þessa heims“ (en ekki jafnframt annars
eins og í fyrirmyndinni) og fer með sigur
af þeim fundi.
Sigurður skiptir ritgerð sinni einnig í níu
kafla eins og Óskar. í I. kafla gerir hann
nokkra grein fyrir ævi- og skáldferli Step-
hans. í II. kafla reynir hann að draga upp
mynd af Kolbeini Jöklaraskáldi úr þeim fá-
tæklegu heimildum, sem um hann em til. í
III. kafla rekur hann þjóðsögurnar um Kol-
bein og reynir að ráða fram úr því, hverjar
af þeim Stephan hafi þekkt og notað. Fjórði
kafli nefnist efnisútdráttur og samanburður
heimildanna og kvæðisins. Fimmti kaflinn
nefnist Kjami kvæðisins, og er hann jafn-
framt kjarni ritgerðarinnar. Þar gerir Sig-
urður grein fyrir boðskap kvæðisins, lýsir
því, hvemig Stephan lyftir hinni frumstæðu
þjóðsögu í æðra veldi. Stephani finnst „of
smálegt" að láta fjandann kveðast á við
Kolbein til að ná í sál hans, eins og hann er
látinn gera í þjóðsögunni. í kvæðinu er
teflt um „örlög íslenzku þjóðarinnar í
heild“. Kölski, sem Stephan kallar „Höfð-
ingja þessa heims", er fulltrúi niðurrifsafl-
anna, en Kolbeinn þeirra, er varðveita það,
sem áunnizt hefur á umliðnum öldum, en
leitast jafnframt við að þoka menningunni
lengra áleiðis. Síðan segir Sigurður orðrétt:
„Er það óneitanlega miklu stórbrotnara við-
fangsefni og skáldlegra. Sýnir þessi breyt-
ing glöggt, hve yrkisefnið vex í meðförum
Stephans, þegar honum tekst vel upp. Af
næmum skilningi sfnum og staðgóðri þekk-
ingu á þjóðareðlinu, málinu og skáldskapn-
um, finnur Stephan, að vísasti vegurinn til
að tortíma íslenzku þjóðinni, og raunar öll-
um þjóðum, er að spilla málfarinu, tung-
unni. Glati einhver þjóð máli 6Ínu, missir
hún um leið bókmenntaarfleifð sína, týnir
hluta af sjálfri sér. Þegar svo er komið, er
skammt til algerrar glötunar, til mál- og
hugsunarleysis, til skrílmennsku.
Þetta er það hlutskipti, sem Kölski vill
búa íslenzku þjóðinni, en þröskuldar eru á
veginum, þar sem alþýðuskáldin eru. Á
meðan þeirra nýtur við, svo lengi sem kvæði
þeirra berast manna á meðal og lifa á vör-
um fólksins, er málinu ekki hætta búin af
utanaðkomandi áhrifum, og sú þjóð, sem
enn kann að meta kvæði og sögur, er ekki
gengin skrílmennsku á vald. Kölski veit, að
fái hann ekki rutt alþýðuskáldunum úr vegi,
er erfiði hans unnið fyrir gýg. Þess vegna
snýr hann sér að Kolbeini, sem er einn
helzti fulltrúi þeirra." (Bls. 150.)
Það er einnig táknrænt um það, hvemig
yrkisefnið vex í meðförum Stephans, að
237