Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Síða 52

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
kölluð glæpsamlega ,,mekanísk“. Það
má ekki rumska við „svefni heims-
ins“, nóttina löngu má dagurinn ekki
trufla: f „Sálmum til næturinnar“
spyr Novalis:
Verður morgunninn enn og aftur að koma?
Endar hvergi þessi jarðneska nauð?
Hlálegt amstrið hefur aftur spillt
himneskum næturgrun.
Friedrich Schlegel deilir á notkun
orðsins „miðaldamyrkur“ og bætir
því við að raunar megi líkja þessu
„merkilega tímabili mannkynssög-
unnar“ við nóttina: ... en stjörnu-
björt var sú nótt! Nú er eins og við
stöndum á kvikandi og dapurlegum
eyktamörkum aftureldingarinnar.
Stjörnurnar, sem lýstu þessa nótt eru
að blikna og horfnar flestar, en dagur
er enn ekki runninn. Og oft hefur
okkur verið boðað að sól almennrar
þekkingar og velsælu muni rísa. En
þessi snemmgefnu loforð hafa samt
ekki rætzt, og sé einhver ástæða til aS
ætla, að þau rætist í bráð væri það
einna helzt að ráða af bitrum kuld-
anum, sem svo oft andar í morgunloft-
inu undir dagsbrún.“ Við hlið yrkis-
efnanna um „glataðar tálvonir" finn-
um við annað yrkisefni, en það er
„kuldinn“, tilfinningin um að það sé
orðið kalt og einmanalegt — og þetta
yrkisefni, sem birtist með rómantík-
inni hverfur ekki uppfrá því og verð-
ur æ áleitnara eftir því sem heimur
kapítalismans þróast og firring
hans vex. Samofin þessari tilfinningu
er þráin eftir endurfundum við hlýtt
öryggið, móðurskautið, munúð dauð-
ans, þrá þýzkra rómantíkera eftir
dauðanum. Samruni, eining allsherj-
ar eignast sitt tákn í dauðanum:
Einst ist alles Leib,
Ein Leib,
In himmlischem Blute
Schwimmt des selige Paar. —
O! dass das Weltmeer
Schon errötete,
Und in duftiges Fleisch
Aufquölle der Fels!"1
í allsherjarkynhvöt og dauðaþrá
rómantíkurinnar má skynja forboð-
ana að viðfangsefnum Sigmundar
Freuds — rétt eins og Friedrich
Schlegel er fyrirrennari Friedrichs
Nietzsches meS hugmyndum sínum
um hið „dionyska“ og hið „apoll-
onska“. „Hugsanafærin,“ segir No-
valis, „eru getnaðarfæri heimsins og
náttúrunnar." Ellegar: „Tilfinningin
um heimssálina o. s. frv. er í frygð-
inni .. .“ ESa þessi athyglisverða
hugvekja: „ÞaS er furða, að sam-
bland frygðar, trúar og grimmdar
skuli ekki löngu vera búið að opna
augu manna fyrir skyldleika þeirra
og sameiginlegum tilhneigingum.“
ÞjóSfélagsveruleikinn er raunar
ekki „útþurrkaður“ úr vitund róm-
antísku skáldanna, en hann er þar
ótrúlega sundurlaus og snúinn uppí
1 Loks er allt líkami, / einn líkami, / í
himnesku blóði / synda hinir sælu makar.
Ó! að heimssjórinn / roðni nú / og í ilm-
andi hold / umhverfist fjöllin.
42