Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Side 95

UMSAGNIR UM BÆKUR
bók, sem ekki er hægt að sleppa fyrr en
lokið er. Bókin er prýdd ágætum myndum
frá Kaupmannahöfn og allur frágangur
hennar er slíkur, að fátítt er hér á landi.
Þegar ég lauk við bókina datt mér í hug,
hvort Dönum mundi ekki þykja hún for-
vitnileg. Að minni hyggju er þetta ein af
fáum bókum íslenzkum, sem eiga erindi til
Dana. Hvemig væri að láta þýða hana á
dönsku?
Sverrir Kristjánsson.
Ólafur Hansson:
Mannkynið
I. Frumstæðar þjóðir
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
1961.
Skömmu fyrir jól kom út bók eftir Ólaf
Hansson sagnfræðing og nefnist Mann-
kynið, undirtitill Frumstæðar þjóðir. Er
hér um að ræða fyrri hluta 13. bindis í
bókaflokki Menningarsjóðs, Lönd og lýðir.
Fjallar þetta bindi um frumstæðar þjóðir
almennt og þykist ég vita, að síðara bindi
lýsi nánar sérstökum þjóðum.
Ólafur Hansson vinnur mikið þarfaverk
með því að fræða íslenzka lesendur um
frumstæðar þjóðir. Lítið sem ekkert hefur
verið gefið út um slík efni á íslandi til
þessa. Vart mun þó Islendinga skorta áhuga
á slíku lesmáli. Allt frá því Snorri lætur
Eystein konung tala með vanþóknun um
það athæfi bróður síns, „að drepa Blámenn
fyrir fjandanum" hefur reyfarakenndum
hugmyndum um þessar fjarlægu þjóðir
skotið upp í þjóðsögum og ævintýrum. Ekki
hafa íslendingar heldur farið algjörlega
varhluta af hroka Evrópubúans gagnvart
öðrum þjóðflokkum. Er orðið Skrælingjar
ljós vottur þess.
Um bók Ólafs er skemmst frá að segja,
að þar er að finna geysimikinn fróðleik.
Ólafur kemur strax að kjarna hvers máls og
er blessunarlega laus við allar málaleng-
ingar og útúrdúra. Víðtækri þekkingu og
nákvæmum vinnubrögðum höfundar þarf
ekki að lýsa. Þó sakna ég þess, að ekki
skuli fylgja heimildaskrá, en úr því bætir
Ólafur vafalaust í síðara bindi. Þá fæ ég
ekki varizt þeirri tilhugsun, að Ólafur leggi
full mikla áherzlu á það, hve órökrænn sé
hugsunarháttur frumstæðra þjóða. Um
þetta deila fræðimenn enn í dag. Levy-
Bruhl, einn aðalhöfundur félagsfræðiskól-
ans franska, hélt því fram, að til væri sér-
stakur „frumstæður hugsunarháttur", sem
ekki gerði greinarmun á eðlisóskyldum fyr-
irbrigðum. Hann hvarf þó frá þessari kenn-
ingu síðar. Sönnu næst mun það, að á eig-
in þekkingarsviði hugsi villimaðurinn oft-
ast nær rökrétt, en gripi til „dulrænna"
skýringa þegar mörkin þrýtur. Er það í
raun réttri ekki annað en það, sem allur
fjöldi fólks með menningarþjóðum gerir.
En það skilur á milli, að þekkingarsviðið
er hér miklu stærra.
Vísindaleg mannfræði er enn ung að ár-
um og hefur samt mikið áunnizt. Vinnu-
brögð mannfræðingsins eru nú betri og
traustari en áður tíðkaðist, og örugg þekk-
ing á frumstæðum þjóðum hefur margfald-
azt. Þó er fjarri því, að mannfræðingum
beri saman um markmið og leiðir fræða
sinna.
Segja má, að tvær séu meginstefnur innan
mannfræðinnar í dag. Söguleg mannfræði
fæst einkum við samanburð og þróun og
ræður sú stefna ríkjum í Þýzkalandi, Mið-
Evrópu og mestum hluta Skandinavíu. Hin
stefnan hefur orðið fyrir sterkum áhrifum
frá félagsfræði nútímans, og gætir hennar
einkum í Englandi, Bandaríkjunum og
Frakklandi. Fylgismenn þessa skóla leggja
mikla áherzlu á það, að þjóðfélag og menn-
ingu beri að skoða sem starfandi heild. Til
skilnings á þjóðfélaginu telja þeir heilla-
85