Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Page 18

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
mikið verið að því gert að undanförnu að níða hugsjónamennina, níða al-
þjóðahreyfingu verkalýðsins og sósíalisma, gera lítið úr skáldum og lista-
mönnum, gera lítið úr bókum sem oft verðskulda mesta athygli. En hvenær
hafa ekki hugsjónir verið lítilsvirtar og hugsjónamenn fótum troðnir? Hve-
nær hafa ekki valdsmennirnir, hinir sterku í þjóðfélaginu, þótzt hafa öll ráð í
hendi sér? En hvað sýnir veraldarsagan, hvað sýnir íslandssagan? Hverra
hefur í rauninni verið valdið og mátturinn? Ekki voru það valdamenn í þjóð-
félaginu né ríkisbúrar sem kveiktu logann í brjósti íslendinga á 19. öld sem
varð undanfari allra sigra þjóðarinnar. Ekki voru það valdamenn í þjóðfé-
laginu sem stofnuðu Mál og menningu og blésu nýjum anda í bókmenntirnar
og þjóðlífið. Þegar valdsmenn halda að þeir hafi öll ráð í hendi sér, eru þeir
oft falli næst. Þegar þeir halda að þeir hafi kæft hugsjónina, flýgur hún jafn-
vel björtust fyrir þjóðinni, og þegar þeir telja sér trú um að þeir hafi þaggað
niður í hugsjónamanninum, þá bergmála fjallshlíðarnar rödd hans. Bæði
valdið og spillingin eiga sér dauðar rætur. Þau gela ekki nema fúnað. Aflið,
það eru hjörtun sem loga, hinir andlegu kraftar er þeir rísa og kveikja í
f j öldanum.
Þetta eitt gengur frara af skilningi vortim:
vér trúðum guði spillingarinnar
vér sáum hann ríkja almáttugan
í sama vetfangi og þeir risu upp
og þeir risu upp.
Þetta eitt gengur fram af djúpsæi voru:
hvar höfðu þeir leynzt fyrir guði vomm
þeir sem risu upp?
Og nú vil ég segja það sem vera má að ykkur finnist meira skylt við draum
en veruleika: Ég sé blika af nýjum degi í íslenzku þjóðlífi, ekki síður skærum
en þeim er við sáum fyrir okkur þegar Mál og menning steig fyrstu sporin.
Og það fellur enn í ykkar hlut, einmitt ykkar, að vekja gróður hans til lífs.
Hvað er það sem mönnum finnst að og gerir þá svo óánægða? Menn eru
frantar öllu óánægðir með manndómsleysi sjálfra sín, óheilindin allt í kring-
um sig. Aftur og aftur kveða sér hljóðs raddir sem heimta breyttan þjóðar-
anda, aukinn manndóm, nýtt þjóðaruppeldi. Menn finna ekki þann guðmóð
sem þeir í sjálfu sér þrá og ekki þau andlegu leiftur sem lýsi yfir gráa hvers-
dagsmóðuna. Það er vöknuð að nýju þrá í brjósti einstaklinganna eftir hug-
sjónum. Menn eru orðnir þreyttir á ofdýrkun peningavaldsins, á tómleika eig-
ingirninnar, finna til sárrar blygðunar yfir spillingu valdsins, fyrirlitningar
8