Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Síða 20

Tímarit Máls og menningar
Sjálfsdómur skáldsins í lokakvæði sömu bókar (Eftirmála) hnígur í
sömu átt. Ljóðasafnið fékk líka heldur kuldalegar viðtökur, jafnvel hjá
þeim gagnrýnendum sem voru skyldastir Jóhannesi í skoðunum og mátu
hann mest. Magnús Kjartansson komst svo að orði í ritdómi:
Jóhannes úr Kötlum er of hefðbundinn í framsetningu sinni og túlkun.
Hann talar miskunnarlaust um frelsi, kúgun, réttlæti o. s. frv. o. s. frv., enda
þótt þeim orðum hafi verið útjaskað svo af ómerkilegum pissskáldum að
þau hafa enga merkingu lengur, nema blásið sé í þau nýju lífi; en það hefur
Jóhannesi úr Kötlum ekki tekizt.1
Þó að hér verði ekki fjallað um bókmenntasögulegar forsendur þeirrar
byltingar sem varð í ljóði Jóhannesar upp úr síðari heimsstyrjöldinni, skal
vikið lauslega að viðbrögðum skáldsins þegar hann fann áhrif módern-
ismans í bókmenntalegu andrúmslofti samtímans. Skemmst er að segja að
Jóhannes leit á atómkveðskapinn sem uppreisn gegn hættulegri kyrrstöðu
og formfestu líkt og andóf Jónasar Hallgrímssonar við rímnastaglinu rúmri
öld áður. Hann hafði ekki fyrr gengið frá Ijóðunum í Sól tér sortna en
hann tók að birta ,Orímuð ljóð‘ í Tímariti Máls og menningar undir dul-
nefninu Anonymus. Um orsök þess segir hann síðar í viðtali við Einar
Braga:
Ég var orðinn ósáttur við sjálfan mig og ljóðagerð mína — fannst sem ég
væri farinn að haltra á eftir. ... mig langaði að freista nýrra leiða í skáld-
skapnum — heyja mér ferskara ljóðmál, ná tökum á nýju sniði líkinga og
mynda sem kannski gæti síðar meir yngt upp hina rímuðu ljóðagerð.2
Ljóðaþýðingar þær sem Jóhannes gerði á næsm ámm og birti í bókinni
Annarlegar tungur (1948) voru því formtilraunir, þáttur í þeirri endur-
nýjun sem hann keppti að. Þótt sum kvæðanna væru frumkveðin í all-
hefðbundnu formi urðu þau órímuð í íslensku gerðinni. Þýðandinn kvaðst
hafa viljað „reyna að beina Ijóðþróuninni í nýja og frjósamari farvegu -
forsendur fyrir félagslegum baráttukveðskap voru sem sé horfnar í bili,
samkvæmt tilskipun stríðsgróðans“.3 Þessi síðustu orð eru merkileg viður-
kenning á því að formbreyting ljóðsins standi í sambandi við inntaksbreyt-
ingu þess, sé með nokkrum hætti afleiðing hennar. Þó að lífsskoðun
1 Tímarit Máls og menningar I, 1946, bls. 65.
2 Birtingur, 3. hefti 1957.
3 Sama rit, sama bls.
130