Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Side 45

Úr heimi Ljósvíkingsins
Platoni, ekki síst í samtali þeirra Sókratesar og Glaukons í „Ríkinu", þar sem þeir
ræða um hugtökin réttlæti og ranglæti og þá þverstæðu mannlegs lífs að hinn
rangláti maður sé ávallt ‘tilbeðinn’ opinberlega sem hinn réttláti meðan hinn
sanni, réttláti maður sé ævinlega í vitund almennings óréttlátur utangarðs-
maður sem endi líf sitt á krossi. Krossfesting var dauðarefsing þræla í Aþenu en
eiturbikarinn var réttur hinum frjálsa borgara þegar fullnægja skyldi dauða-
refsingu. Svipaðar hugmyndir um þjáningar réttlátra eru áberandi í Síð-Gyð-
ingdómnum.
I bókmenntum nútímans er ekki óalgengt að fjallað sé um þjáninguna sem
leið til hjálpræðis án þess að þar sé ævinlega hin kristna von upprisunnar að
baki. Olafur Kárason er í ætt við þá sem lifa fyrir fegurðina og vonina en ekki
fyrir þjáninguna en geta engu að síður í krafti vonarinnar tekið þjáninguna gilda
og svarað henni með „jái“. Hann sver sig í flokk þeirra persóna bókmenntanna
sem finna í þjáningunni nýja vídd mannlífsins. Hann er holdtekja þess manns
sem afneitar sjálfum sér til þess að finna sjálfan sig, hafnar lífi sínu til þess að
finna það, niðurlægir sjálfan sig til þess að verða upphafmn. Hann er skyldur
„viskípresti“ Grahams Greene í sögunni Mátturinn og dýrðin, báðir eru þeir
ímynd þess máttar, sem „fullkomnast í veikleika",43 þeir lifa í þeirri þverstæðu
að þá fyrst þegar búið er að taka allt frá þeim finni þeir hið sanna líf.
Hvort Halldóri Laxness hefur tekist að gera lífsskoðun þessa trúverðuga í
persónu Ólafs Kárasonar er annað mál sem ekki verður fjallað nánar um í þessari
ritgerð. Það er einnig annað mál hvort lífsskoðun þessi sem slík er trúverðug eða
ekki. Hitt orkar vart tvímælis, að án þeirrar hefðar innan kristinnar kirkju sem
kemur fram í orðunum o crux ave spes unica hefði Ólafur Kárason Ljósvíkingur
aldrei fengið að auðga íslenskar bókmenntir.
Athugasemdir
I ritgerð þessari er stuðst við 3. útgáfu Heimsljóss, sem kom út á vegum Helgafells 1967. Útgáfu
þessari er þannig hagað aö 1 fyrri hluta hennar eru tveir fyrstu hlutar skáldsögunnar en í seinni
hluta eru tveir síðari þættir sögunnar: „Kraftbirtíngarhljómur guðdómsins" (bls. 9—132) og
„Höll sumarlandsins" (bls. 135—314) tilhcyra fyrri hluta útgáfunnar en „Hús skáldsins" bls.
9—135) og „Fegurð himinsins" (bls. 139—280) þeim síðari. f ritgerðinni eru því tilvitnanir úr
fyrri hluta auðkenndar með / fyrir framan blaðsíöunúmerið cn tilvitnanir í seinni hluta með II.
Tilvitnanir í Heimsljós eru auðkenndar með blaðsíðutali í sjálfum textanum en annarra tilvitnana
og athugasemda er getið hér á eftir.
1 Halldór Laxness, Bókin um skáldsnillínginn, í: Gjörníngabók, Reykjavík 1959, bls. 42f.
2 Wilhelm Grenzmann, Dichtung und Glaube. Probleme und Gestalten der Gegenwartslitera-
tur, Frankfurt am Main 1964, 5. útg., bls. 13.
35