Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 62

Tímarit Máls og menningar
sem tákni jörftina. Samkvæmt þessu væri hægt að sýna samband trúarhugtak-
anna og samsvarandi vísindalegra hugtaka þannig:
guÖ ^ Kristur ^ María
maðurinn — lífifi — jöröin
Við þetta má bæta að þar sem djöfullinn barðist áður gegn guði berst nú
auðvaldið gegn manninum (eða lífinu eða öreigunum).
Höfuðatriði i dýrkun Halldórs á manninum er að það verður honum tilefni
til að einbeita sér að jarðneskum viðfangsefnum. Þar undir falla landbúnaðarmál
(sem hann þó segir mjög skyld guðfræði) og hreinlætismálin. Hann bendir
sjálfur sérstaklega á trúarlegar aukamerkingar í þvotti, þar sem hann ræðir um
sápuauglýsingu með mynd af stúlku; þessa mynd ber hann saman við maríu-
myndir fyrri tíðar (177—85). Báðar eru tákn hreinleikans og gegna ákveðnu
söluörvandi hlutverki. Aðalerindið sem Halldór á meðal landa sinna er að kenna
þeim að þvo sér.
Þetta atriði tengist mjög tvíbentri stéttarstöðu hans sem rithöfundar. Eins og
margir kommúnistar upplifir hann sjálfan sig annars vegar sem nemanda al-
þýðunnar og hins vegar sem kennara hennar. Hann segist t.d. hafa lært miklu
meira af alþýðunni helduren af bókum víðfrægra snillinga sem svo séu kallaðir
(43), og hann tilkynnir öreigaæskunni að hún eigi heiminn „með öllu því, sem
í honum er“ (275). En oftar ríkir raddblær kennarans: fólk á að bursta í sér
tennurnar, þvo sér vel, hugsa um eitthvað annað en „villimannlega saðningu
yfirstandanda dags“ (62), þ.e.a.s. hugsa um andleg verðmæti. Það er eins og
hann vilji hrósa vinnandi stéttum og hrakyrða þær á víxl. Hann sveiflast á milli
þeirrar skoðunar að áður en andlegri menningu verði sinnt sé skylt að brauðfæða
hvern einasta mann (enda ákvarði verund vitund) og svo þeirrar skoðunar að
andlegar breytingar eigi að fara fram á undan þeim efnalegu (enda fái bækur
einhverju til leiðar komið). Þegar Halldór segir í tannburstunaráróðri sínum að
hreinn munnur skapi góðan talanda getur maður sér þess til að hugsunin á bak
við sé sú að fyrst beri að bæta ytri kjör manna, þá komi andlegu framfarirnar af
sjálfum sér. En gagnstæð hugsun er uppi á teningnum þegar hann segir að
ameríkanar eyði lífi sínu í strit fyriróæðri (þ.e. efnalegum) verðmætum, og það
er einmitt í því samhengi sem hann kallar saðningu yfirstandandi dags villi-
mannlega; þar skortir andlega menningu.
Því má bæta hér við að þetta vandamál, spurningin um áhrif hins ytra og hins
innra, skaut oft upp kollinum á þessum árum. Jónas frá Hriflu kvað ytri kjör
engu máli skipta fyrir menningarafrekin samkvæmt röksemdinni: öll bestu
52