Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
ekkert skylt við kristna kenningu, að eigin óljósu trúarsannfæringu. Hin friðsæla
kristnitaka á alþingi fyrir tæpum 1000 árum — með sétákvæðum sínum um
réttindi heiðinna manna — skapaði eflaust þau sérstöku skilyrði sem hafa
einkennt íslenska menningu allar götur síðan. Og þar er ugglaust að finna rótina
að þeim greinarmun sem landsmenn gera á afstöðu sinni annars vegar til hins
kristna boðskapar sem þeir meðtaka eftir sínu höfði, hins vegar til þeirrar kirkju,
til þess samfélags sem Kristur stofnaði.
Það er eflaust rétt að íslendingar hafi frá fornu fari gert skarpan greinarmun á
kirkju og kristni. Og trúlega hefur þetta aldrei átt betur við en nú. En þá er ekki
úr vegi að spyrja: hversvegna? Er íslendingum ekki sjálfrátt í þessum efnum?
Stjórnast þeir af einhverjum dularöflum sem beina þeim frá kirkjunni? Eða hafa
þeir einhverja sýnilega ástæðu til að snúa við henni baki að meira eða minna
leyti en halda samt i óljósa kristna trúarsannfæringu?
Hugtakið kristni er fyrir löngu orðið svipaður vandræðagripur og hugtakið
sósíalismi. Það er ekki aðeins þanið yfir svo mörg og lítt skyld fyrirbæri að það
nálgast merkingarleysu, sögulegur skilningur þess rekst líka illilega á hinn
fræðilega og nánast ógerningur að bræða þetta tvennt saman svo vel sé; saga
kristninnar og stofnana hennar, sem meðal annars er glæpahistoría ekkert síður
en saga sósialismans, þvælist fyrir fræðilegri túlkun þeirrar kenningar sem lesa
má úr Nýja testamentinu, og öfugt. En það er einmitt þetta sem mér virðist
Páll gera. Saga þeirra stofnana sem kennt hafa sig við Krist í gegnum tíðina, svo
og kristin kenning og margháttaðar útgáfur af henni á jafn löngum tima, allt
rúmast þetta undir einum og sama hatti.
Með þessu móti verður íslenska þjóðkirkjan sama kirkja og Kristur stofnaði
fyrir tæpum 2000 árum. Páll er langt frá því að vera einn um þessa afstöðu, hún
er, að breyttu breytanda, búin að vera ófrávíkjanleg réttlætingarnauðsyn krist-
inna manna um aldaraðir, hvar í deild sem þeir hafa staðið. Því ef sagt er: þótt
Kristur hafi i eina tíð gifst sinni kirkju, getur ekki verið að hún hafi einhvern-
tíma skilið við hann? — þá eru allir gáttir opnaðar fyrir efasemdum og jafnvel
endurskoðun sem engin kirkja telur sig hafa efni á.
Þessi afstaða finnst mér hugmyndafræði, betur til þess fallin að dylja okkur
kjarna málsins en að afhjúpa hann.
Hin upphaflega kirkja Krists var ekki aðeins trúfélag heldur líka samfélag í
orðsins bókstaflegustu merkingu og starfaði sem slík í beinni og óbeinni
andstöðu við ríkjandi skipulag. íslenska þjóðkirkjan er fyrst og fremst presta-
stofnun í margvíslegum tengslum við ríki og valdastétt. En, kann einhver að
70