Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
samtímanum, ef kristni skyldi kalla, mótast umfram allt af gagnrýnislausri
aðlögun þeirra að þróun kapítalismans og þeirrar menningar sem er í senn
forsenda hans og fylgifiskur og verður útþynntari og yfirborðskenndari með
hverju ári. Sú kirkja sem gefur sig undir hana viðurkennir með því trú sína sem
aukaatriði og afsalar sér um leið öllum möguleikum á að boða hana sem
eitthvað annað og meira; ekki aðeins vegna eigin afstöðu heldur líka, og ekki
síður, vegna þess að útúr hakkavél þessarar menningarþróunar kemur persónu-
leiki sem er tilfinningalega svo grunnur, eða bæklaður, að hann er lítt hæfur til
trúar. Hann skortir kannski ekki þekkingu og vilja til að trúa, en að öðru leyti er
andi hans ekki til staðar og þarafleiðandi ekki reiðubúinn. Guð hans verður í
besta falli taugaveiklunarhaldreipi eða uppbót á það líf sem maðurinn lifir ekki
hið innra með sér, nokkurskonar hækja hans í vonlausri viðleitni til að stækka
með hjálp „lífsgæðanna“. Hér á landi, einsog um allan hinn vestræna heim, er
djúprætt trú aðeins fræðilegur möguleiki fyrir þorra fólks. Því trú er spurning
um tilfinningalegt frelsi, einsog segir áðurnefndur Paul Tillich. Þá er því við að
bæta, að tilfinningalegt frelsi (eða téttara sagt eitthvað í þá áttina) er lúxus sem
kapítalisminn er alsendis ófær um að framleiða, hann getur aðeins alið af sér og
gert sér mat úr skorti hans.
Andvaraleysi kirkjunnar gagnvart þessari þróun stafar ekki aðeins af vangetu,
þröngsýni og ástarsambandi hennar við ríkisvald sem ekki -verður sagt að
stjórnist af mannkærleika einum saman, heldur á það sér rætur í þeirri lög-
hyggju frumkristninnar sem rekja má afturí heimsmynd hinna fomu hebrea:
það sem gerist er óhjákvæmilegt af því að það er hluti af guðlegri forsjón, og því
sem mun gerast verður ekki breytt nema með því að hafa áhrif á hana. Sem
kunnugt er kom Kristur ekki til að afnema þessi „sannindi“ heldur til að
uppfylla þau. Síðan þá eru þau einn af hornsteinum trúarkerfisins og samofin
þeirri frumreglu sem segir: keisaranum það sem keisarans er og guði það sem
guðs er — semsé viðurkenningu á tvískiftingu valdsins í veraldlegt og geistlegt,
tvískiftingu mannlegs veruleika í trúarbrögð og stjómmál. Af þessu og öðru
leiddi það sem kalla má samnefnara allra hinna kristnu menningarbrota: þol-
andaháttur gagnvart sögulegri framvindu. Það er ekki fyrr en á þessari öld að
það hvarflar alvarlega að einstaka kristnum mönnum að þeir beri, sem trúaðir,
ábyrgð á sjálfum sér og samfélaginu og þar með sögunni. Og má með sanni
segja að það sé ekki seinna vænna þegar hinir veraldlegu stórvaldhafar virðast
stefna að tortímingu okkar allra.
Enn sem komið er virðist mér þó að kristnir menn á íslandi sofi undantekn-
ingarlítið nokkuð sælir í þeim huggulegheitum sem þeir kenna við frelsara sinn.
78