Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 51

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 51
Hugmyndafrœði Alþýðubókarinnar Það viðhorf er kennt við pósitífisma að álíta það aðeins vísindi sem byggist á aðferðafræði náttúruvísindanna. Nú eru margar skilgreiningar á hugtakinu pósitífismi og fæstar eiga margt skylt við pósitífismastefnuskrá A. Comtes, en frá honum er orðið upphaflega komið. Almennt talað er pósitífismi ákveðið afbrigði af reynsluhyggju. Þýðingarmesti skóli pósitífista innan heimspekinnar er Vínarhringurinn á 3. áratugnum, sú kenning sem nefnd hefur verið rök- fræðilegur pósitífismi. Fróðlegt er að gefa því gaum að meðlimir Vínarhrings- ins, Carnap, Schlick, Neurath o.fl., voru meira eða minna vinstrisinnaðir. Meðal mikilvægustu hugmynda þessara manna voru t.d. sú skoðun að alla mannlega þekkingu eigi að vera hægt að tjá í máli, þ.e.a.s. ekki sé til nein óræð þekking. Þeir álitu að þekkingin væri samsett úr beinum einstaklingsbundnum upplif- unum og röklegum reglum og væri hægt að smækka hvers konar setningar (þekkingu) niður í svonefndar frumsetningar, er annaðhvort segðu til um einhverja tiltekna staðreynd í veruleikanum eða um tiltekna rökreglu. Setningu sem ekki væri hægt að greina sundur í slíkar frumsetningar töldu þeir merking- arlausa. Um vísindin sögðu pósitífistarnir að þau væru ein órofa heild og andmæltu þar með aðgreiningunni í hugvísindi og raunvísindi, sem gerði ráð fyrir tvenns konar aðferðafræði. Vísindin byggju ein yfir sannanlegri þekkingu og væru því eina þekkingarformið. Pósitífistunum var umhugað að halda vísindalegri umræðu á plani staðreyndanna eða rökreglnanna, en setningar sem eru gildisbundnar álitu þeir yfirleitt merkingarlausar.4 Halldór uppfyllir flest þessi skilyrði til að geta kallast pósitífisti í Alþýðubókinni, að minnsta kosti í sumum ritgerðanna. Hann vildi t.d. halda sig við „staðreyndir“ og hafnaði gildisbundnum setningum í þeirri trú að slík aðgreining væri fær: hann segir að það sé „rángt að hafa skoðanir; að allir menn sem hafa skoðanir hafa rángt fyrir sér; að skoðanir eru rángar; að þær eru speki nátttrölla" (4. útg. 12). Ymsir marxistar voru sammála hinum rökfræðilegu pósitífistum í þýðing- armiklum atriðum, t.d. hvað varðaði „einingu vísindanna“; þeir álitu að día- lektíkin gilti í öllum fræðigreinum þannig að allar fræðigreinar urðu að nátt- úruvísindum. Einhyggjuleg efnishyggja — sem reyndar var ekki opinber kenn- ing sovétmanna — var líka í mörgu mjög hliðstæð pósitífismanum. Bolsévikar fordæmdu ótt og títt hvers konar „frumspekinga", eins og Marx og Engels höfðu gert, en einmitt þetta orð fékk einnig afar neikvæða merkingu hjá Carnap til dæmis. Hugmyndin um einingu vísindanna er líka fyrir hendi í Alþýðubók- inni, en þá kannski frekar vegna tengsla við róttæka einhyggjulega efnishyggju en bolsévisma. í bókinni er einnig í pósitífískum anda hafnað allri dulúðarþvælu og krafist upplýsandi og skorinorðrar málnotkunar. 41
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.