Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 66

Tímarit Máls og menningar
Þótt mér sé ljóst að sóðaskapur á tíma Alþýðubókarinnar hefur verið geig-
vænlegur í landinu finnst mér ástæða til að tala um hreinlætisæði (óhreininda-
fælni) hjá Halldóri. íslendingar verða að vera hreinir, þeir verða að þvo sig og
skrúbba þangað til þeir eru orðnir hreinir eins og María; það verður að þvo
mannkynið hreint af erfðasyndinni, en það þýðir, ef við þýðum yfir á „vísinda-
legt“ táknmál Halldórs: losa það við kapítalismann. Það þarf að þvo burtu sekt
rithöfundarins sem leigupenna. Með því að úthúða borgarastéttinni reynir
Halldór að sanna fyrir sjálfum sér að hann sé ekki háður henni, en hann losnar
ekki við þann nagandi grun að hann sé það nú samt, jafnvel þótt honum líðist
að „gefa smekk almennings á kjaftinn“. í félagsskap alþýðunnar á hann vart
heima fyrr en hún hefur verið þvegin rækilega. En hann dregst að henni þótt
skítug sé, rétt eins og Arnaldur að Sölku Völku. Hann vill frjóvga þjóðina með
útlendum hugmyndum sínum og upplýsingu, en hann hryllir við sambýli við
hana til frambúðar. Afstöðu hans til öreigans og þjóðar sinnar má líkja við
ástarhatur.14
Hin veika stéttarstaða höfundarins hefur fleiri tilhneigingar í för með sér. Það
er auðsætt að sem þiggjandi getur lærisveinn alþýðunnar (í karlasamfélagi)
upplifað sig sem veikan og þá kvenlegan. En hinn upplýsandi kennifaðir og
frjóvgari hefur gagnstæða merkingu. Þessi hnit, þ.e.a.s. kynferðislegar auka-
merkingar, er sjálfsagt að hafa hugföst þegar maður athugar hina „veiku“
fegurðardýrkun eða árásargjarnan ritstíl. Friðarástin og taóisminn í bókum
Halldórs er iðulega holdgerður í konum, oftast gömlum. Á tímum örra efnis-
legra framfara, þegar krafist var meiri framleiðni og listamaðurinn átti í vök að
verjast gegn þeirri ásökun að hann væri afæta, gat sú staða hæglega komið upp að
hann upplifði sig sem ófullgildan karlmann í framleiðslunni. Það árásargjarna í
stíl Alþýðubókarinnar er ranghverfan á þessu. Vandamál af líku tagi komu fyrir
hjá fútúristunum, sem voru framúrstefnumenn eins og Halldór var um þetta
leyti og pólitískt áhugasamir eins og hann.
Hugsun Halldórs á þessum tíma markast af skörpum móthverfum. Inn í það
dæmi kemur meðal annars skýr siðgæðisvitund hans, sem hefur gert sitt til að
hann hugðist taka upp munklífi. í anda kaþólsku, en kannski alveg eins í
samræmi við andlegar hræringar upp úrgelgjuskeiði, hneigist Halldór til að sjá
konur ýmist sem maríur eða hórur, og á líkan hátt verða skáldin snillingar eða
leigupennar o.s.frv. Hann er æskumaður, óþolinmóður um félagslegar framfarir
og óbilgjarn, en þessi einkenni ásamt því að hann er menntamaður gera það að
verkum að vinstristefna hans ætti að geta fallið ágætlega undir það sem Lenín
kallar vinstri róttækni og segir að sé enginn bolsévismi. í því merkingarfræði-
56