Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 55

Hugmyndafrceði Alþýðubókarinnar
hans sú að enda þótt borgarafrúmar mótmæli vísindalegu uppeldi fyrir alþýð-
una, þá noti þær einmitt þetta vísindalega uppeldi með tilheyrandi læknishjálp,
bamfóstrum og menntuðum kennurum, fyrir sín eigin börn. Þetta er vísbend-
ing um að Halldór krefjist þess að lágstéttinni sé gert kleift að taka upp
lifnaðarhætti hástéttarinnar. Halldór er, svo dæmi sé tekið, hrifinn af því hve
margir bandaríkjamenn eiga bifreið. Tæknin er skoðuð sem eitthvað hreint
verkfærislegt, og samkvæmt þessu virðist Halldór álíta að hægt sé að nota
kapítalíska tækni óbreytta í sósíalísku samfélagi. „Á þessari jörð sem vér lifum á,
þarf nefnilega ekkert að spara. (.. .) Hið alleinasta, sem oss vantar á þessari jörð,
er fullkomnara stjórnarfar" (131). Krafa Halldórs virðist vera: Skynsamlegri
nýtingu! „Vísindalega" stjórn! Höfuðröksemdin fyrir þjóðnýtingu verður þá að
hún bæti auðlindanýtinguna og hámarki neysluna. Þannig sýnist mér að víða í
Alþýðubókinni renni baráttan fyrir sósíalisma saman við baráttuna fyrir auknum
hagvexti. Þegar svo er komið merkir velferð það sama og hagræn velferð.
Sósíalistar síðari tíma hafa stundum haft tilhneigingu til að líta svo á að barátta
fyrir hagrænni velferð eigi lítið sammerkt með baráttu fyrir raunverulegri
velferð: ekki einu sinni myndsegulband tryggir heimilinu vellíðan. I Alþýðu-
bókinni ríkir hins vegar það viðhorf að framfarir í framleiðslunni, aukin tækni og
neysla stuðli að bættu mannlífi.
Listaverkið
Oftrú höfundar á tækni kemur líklega einna best fram í ritgerðinni um mál-
aralist samtímans, sem hefur yfirskriftina „Myndir“. í tengslum við hana gefst
líka kostur á að kanna nánar samhengið milli vísindahugtaks og listhugtaks hjá
skáldinu. Fyrsti kafli ritgerðarinnar er tveggja síðna löng tilvitnun í rit Oswalds
Spengler, Der Untergang des Abendlandes (Hnignun Vesturlanda), sem var í
tísku á jsessum árum. í öðrum kafla gerir Halldór grín að myndlistarmönnum,
sem vinna með úrelt verkfæri og leggja það jafnvel á sig að svelta fyrir fáránlegan
starfa sinn. „En að hungra í tíu ár fyrir þá hugsjón að búa til myndir eftir
aðferðum, sem eru úreltar fyrir meira en hundrað árum, — það er ekki annað en
hæsta stig af roluskap" (165). Hann notar þetta ögrandi orðalag, „með úreltum
verkfærum“, fjórum sinnum á fjórum fyrstu síðum kaflans; auk þess bætir hann
við: „En það var hlegið að mér í hvert sinn, sem ég kom með hina sögulegu
skýringu á því, hvernig ljósmyndavélin væri framhaldið á þróunarskeiði blý-
antsins eins og bifreiðin á þróunarbraut léttivagnsins“ (163). Myndlistin er
tómstundagaman fyrir yfirstéttina, en ljósmyndavélin og kvikmyndin eru list-
45