Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 50

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 50
Tímarit Máls og menningar Vísindatrú Tæknihyggjan, eitt helsta einkenni Alþýðubókarinnar, gefur manni tilefni til að hefja umræðuna um hugmyndafræði hennar með því að spyrja: hvert var vísindahugtak Halldórs? Friedrich Engels, sem mótaði hugtakið „hinn vís- indalegi sósíalismi“, hafði mikið dálæti á náttúruvísindum, en hvort tveggja þágu svo bolsévikar í arf. Meðal þess sem Engels ritaði má grafa fram dólgaefn- ishyggjulegar fullyrðingar á borð við þessa: „díalektík hugsunarinnar er aðeins endurspeglun af hreyfiformurn hins raunverulega heims jafnt í náttúrunni sem i sögunni“.} Bolsévisminn hafði mjög sterkar pósitífískar tilhneigingar allt frá því er Lenín skrifaði Efnishyggju og reynslugagnrýni (1909), mikið lesið rit þar sem reynt er að grundvalla efnishyggju marxismans á altækan hátt út frá því viðhorfi að þó svo að enginn maður væri til sem gæti séð heiminn, þá væri heimurinn til og liti út eins og við sjáum hann. Að baki þessu fólst sú meginskoðun að maðurinn væri þolandi í skynjun sinni, — að myndir mann- anna af veruleikanum séu myndir sem eru misvel heppnaðar nálganir að hinni sönnu og réttu veruleikamynd. Lenín hefur sem sé verið sakaður um það sem nefnt er heimspekileg raunhyggja (realism). Hann leit ekki svo á að hugmyndir séu fyrst og fremst eins konar tilgátur um veruleikann. Þessi túlkun Leníns á efnishyggjunni fól í sér grófareinfaldanir, sem án efa áttu rætur sínar að rekja til pólitískrar nauðsynjar (skv. formúlunni: Flokkurinn veit hvernig veruleikinn er í raun og vcru). Næsta skref í sömu þróun var þegar bolsévikar settu Georg Lukács út af sakramentinu fyrir að halda því fram (í bók árið 1923) að díalektíkin gilti ekki um náttúruvísindaleg fyrirbæri, heldur aðeins í mannvís- indum og sagnfræði. Þar með var ruddur vegur fyrir vélrænan og útþynntan skilning á efnishyggjunni og fyrir nauðhyggju. Náttúruvísindin voru sett í hásæti í Sovétríkjunum, stjórnmál urðu vísindi; félagsvísindi dóu svo út að kalla má á stalínstímanum. Meginorsök tæknidýrkunarinnar í Sovétríkjunum var að sjálfsögðu sú að landið var svo vanþróað tæknilega. Ekkert rúm var fyrir efahyggju né heldur ráð á ómarkvissum félagsfræðum; menn urðu að trúa því að tveir plús tveir væru fjórir án þess að spyrja frekar út í þá hluti. Flokkurinn fór með einkaumboð til að túlka veruleikann. Mér þykir sýnt að orsakir tækni- dýrkunar og einfaldrar þekkingarfræði í Alþýðubókinni séu af líkum toga spunnar. Islendingar stóðu frammi fyrir stórfelldum tækniframförum og efnis- legri uppbyggingu. Þó að hér vantaði Flokk og Byltingu, þá höfðum við þó Sjálfstæðisbaráttuna. Halldór hamraði stöðugt á nauðsyn efnislegra framfara og áleit að trúarbrögð og listagutl væri utanveltu þarfleysa. Lenínska þekkingar- fræðin var þekkingarfræði hinna áþreifanlegu hluta. 40
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.