Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Page 22

Matthías Viðar Sæmundsson
Götustelpan
Eða tilraun til túlkunar
Um og eftir 1950 breyttist smásagnagerð hér á landi. Höfundar á borð við
Thor Vilhjálmsson, Jón Oskar, Steinar Sigurjónsson, Geir Kristjánsson og
Astu Sigurðardóttur leyfðu sér frjálsara form en tíðkast hafði. Þeir færðu sér
í nyt ýmsar eigindir ljóðsins, hrynjandi og stíl, létu sér lítt um spennandi
söguþráð og brutu af sér viðjar anekdótu og skrýtlu. Hin hefðbundna,
raunsæja smásaga hafði á sér svip hlutleysis enda átti hún að vera „gluggi“ út
í lífið. Nýja smásagan opnaði leið til huglægari tjáningar, rökvísi ímyndun-
araflsins kom í stað samþykktra hugmynda, tiltekið hugarástand í stað
atviks, rannsókn sálarlífs í stað könnunar á ytri aðstæðum. Formbylting í
prósa.1
1
Nýja smásagan vakti deilur manna á meðal. Var gagnrýnd fyrir lífsskoðun
og form. Mesta athygli og umtal vakti sagan Sunnudagskvöld til mánu-
dagsmorguns, sem birtist árið 1951 í tímaritinu Líf og list. Höfundurinn var
ung stúlka vestan úr Hnappadalssýslu, Ásta Sigurðardóttir að nafni. Sagan
þótti ótækileg og siðlaus, um of opinská og djörf. Ekki bættu næstu sögur
Ástu úr skák: Gatan í rigningu (1951) og Draumurinn (1952). Þessi verk
voru einlægari en menn áttu að venjast: einsætt að í þeim lýsti höfundur per-
sónulegri reynslu sinni sem konu og listamanns. Þorsteinn frá Hamri hefur í
samtali lýst viðbrögðunum á eftirfarandi hátt:
Það segir töluvert um tíðarandann að smásögum Ástu var yfirleitt tekið
með mesta kotungsbrag. Þær þóttu hneykslunarhella og jafnvel hinn versti
ósómi. Nú orðið kann fólk hins vegar að meta þær sem fagrar bókmenntir.
Þegar ég kynntist Ástu þótti mér alveg óskaplegt hvað fólk gat verið smátt í
sálinni.2
Viðbrögðin sögðu náttúrlega meira um samfélagið en sögur Ástu: hin
andlegu þrengsli, kjör listamanna. Sögurnar vísa og til samfélags, þar sem
skráðir og óskráðir lagabálkar stjórna lífi fólks. Þeir eiga sér vart tilveru
nema í óröklegum átrúnaði, fölskum mýþum og blekkingum þeirra sem
\
148