Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Qupperneq 30

Tímarit Máls og menningar
Göturnar voru auðar og undarlega þögult. Húsin höfðu lokað augunum og
voru í fastasvefni. Götuljósin stóðu einmana vörð í myrkrinu, án þess að
depla auga. Alls staðar ríkti geigvænleg þögn. Fótatak mitt bergmálaði dimmt
í björgunum umhverfis. /---/ Eg var dæmd til eilífrar andvöku hjá þessum
stjörfu, starandi götuljósum. (10—12)
I þessu atriði umturnast hið raunverulega líkt og áður, verður óraunveru-
legt. Það er ekki lengur niðurröðun mennskra forma, stigveldi, röklegt og
sjálfsagt. Sögukonan reikar um veruleika sem hefur brotið af sér fjötra
hefðbundinnar táknunar, eða öllu heldur, hann hefur eins og lokast, snúið
við henni baki. Frásögnin geymir sveitasamlíkingu, því að lýst er villu í
óbyggðum. Auðnin er hins vegar í hjarta Reykjavíkur: borgin er eyðiland.
Sögukonan fer um stræti og verður skyndilega ljóst að hvergi er „spor-
rækt“:
Ég gat enga slóð rakið, og enginn gat fundið mig; ég átti enga slóð að baki.
Mér skildist, að heimurinn, sem ég leitaði að, var horfinn, gleðin á brott og
hvergi fylgd að fá. (12)
Hún er týnd eins og förumaður í eyðimörk, dæmd og útskúfuð, líkir og
sjálfri sér við Krist á krossinum. A þessu stigi víkkar upplifunin og fær
trúarlega, kosmíska vídd. Sögukonan upplifir á reiki sínu guðlausa veröld,
og skilur „hvernig Jesú leið á krossinum, þegar hann kallaði og spurði Guð,
hví hann hefði skilið hann eftir einan“ (12). Hún er sú bersynduga, með öllu
ein og hefur meira að segja gleymst Kristi, sjálf þó píslarvottur eins og hann.
Glötunarkenndin verður hvað mögnuðust í eftirfarandi málsgrein: „Hljóð-
ið kastaðist frá einu steinbákninu til annars og bergmálaði út í endalausar
fjarlægðir“ (12). Op hennar. Á reiki sínu dregst hún að ystu mörkum og
upplifir endanleika sinn, tómið, gefur loks upp alla vörn, sest flötum
beinum á götuna og grætur eins og „dauðhrætt barn“. I svartri þögn.
Eyðilandi.
2. Ferlið að innan og út hefur útvíkkaða og táknræna merkingu í
Sunnudagskvöldi. Sé grannt lesið kemur í ljós að allar sögusneiðarnar búa
yfir því. Það geymir og þann klofning sein er á sálrænu, félagslegu og
kosmísku sviði sögunnar. Uti er demónsk kvöl, vöntun og aðskilnaður.
Inni er möguleg samvera, fylling og ást. Sögukonunni er að jafnaði hrundið
út uns dregur að lokum, því að síðasta sneiðin brýtur formið eins og síðar
greinir. Sviðsetningin á þannig stóran þátt í merkingarsköpun sögunnar,
hinu „raunverulega“ efni er gefið táknrænt gildi.
Þórir Bergsson (Þorsteinn Jónsson) beitti svipaðri aðferð í smásögu sinni
Siggu-Gunnu (1910). Astæða er til að lýsa þeirri sögu stuttlega til sam-
anburðar. I upphafi hennar segir: „Tíðin var slæm. Regn og hryssingar,
156