Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 103

Ritdómar
Hvur er hvaö og hvaö er
hvurs?
Steinunn Sigurðardóttir. Síðasta orðið. Iðunn 1990.
182 bls.
Aö vera
I upphafi var orðið og orðið var hjá guði og
orðið var guð — en það er æði langt síðan og
reyndar komið þar sögu að íslenskur rithöf-
undur, nánar til tekið Steinunn Sigurðardóttir
hefur sent frá sér Síðasta orðið. Samkvæmt
upplýsingum á titilsíðu er það „Safn til eftir-
mæla eftir hluta ívarsen-ættbálks og tengdafólk
á 20. öld. Útgefið, safnað, ’flokkað og ritstýrt af
fræðimanninum Lýtingi Jónssyni frá Veisu í
Önguldal.“ í krafti nafns síns og efniviðar kall-
ast Síðasta orðið glettnislega á við guðspjallið
foma. En glettni bókarinnar er alvörugefin og
þegar lestri hennar er lokið stendur lesandinn
uppi með spurningar eins og: Hvað eða hver er
orðið hverju sinni? Getur maður vitað hjá hverj-
um það er? Og síðast en ekki síst — er það
kannski alls ekki þegar öllu er á botninn hvolft,
eða réttar, vitnar það ef til vill frekast um blekk-
inguna?
Stundum hvarflar það að manni að Islend-
ingar líti svo á að menn og málefni séu ekki til
í raun fyrr en saga þeirra hefur verið skráð, eða
nteð öðrum orðum að tilvistin eigi allt sitt undir
hinu ritaða orði. Löngu eftir að Ríkisútvarpið
var farið að senda út veðurfregnir mörgum sinn-
um á sólarhring. héldu bændur t.d. áfram að
færa nákvæmar veðurdagbækur, eins og hætta
væri á að ekkert veður væri í þeirra sveit, væri
það ekki skjalfest. A svipaðan hátt er skrifuð
minningargrein um velflesta sem falla frá í
landinu líkt og til að tryggja að þeir hafi lifað,
að líf þeirra hafl ekki bara verið ómark eða plat.
Engin bókmenntagrein á Islandi státaraf jafn-
mörgum höfundum og eftirmæli og sennilega
eru þau einnig vinsælasta lesefni landans.
Minningargreinahefð okkar mun heldur ekki
eiga sinn lfka á byggðu bóli og því ekki að undra
að það freisti skáldsagnahöfundar að nýta form
hennar til að segja sögu af íslenskum veruleik.
I Síðasta orðinu skopstælir Steinunn hefðina,
ýkir og skrumskælir jafnt form eftirmælanna
sem efni. Hún sýnir hjákátleikann sem rís er
menn reyna að vera trúir hvorutveggja, eigin
skoðunum, tilfinningum eða þekkingu og hin-
um óskráðu reglum um hvað má ræða og hvern-
ig; hún nýtir sér að eftirmæli eru gjarna afar
sundurleit í efni og losaraleg að byggingu jafn-
framt því sem form- og efniskröfur þeirra eru
að sínu leyti strangar og síðast en ekki síst gerir
hún sér mat úr því að höfundar þeirra hafa einatt
ekki nokkum áhuga á hinum látna heldur eink-
um sjálfum sér, eigin líðan og hugðarefnum.
Lýtings þáttur
Bókin hefst á formála Lýtings Jónssonar þar
sem hann skýrir m.a. forsendur þess að hann
TMM 1991:3
101