Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 18

þjóðhöfðingi verður að vera reiðubúinn að
beita slíkum aðferðum. En ekki er unnt að
drottna með kúgun til frambúðar. Menn
verða að afla sér vina og hafa áhrif með
persónuleika sínum, en þó öðru fremur vera
gjafmildir og höfða til hagsmuna fólks.
Með hemaðarsigrum er hægt að afla sér
fylgis. Því næst verður að gera bandalög og
halda þeim við, annars reynist sigurinn
skammgóður vermir.
Það byggist ekki aðeins á persónugerð
Einars og Kálfs að þeir geta leikið þau
hlutverk sem þeir takast á hendur eftir bar-
dagann við Stiklastaði, heldur einnig á því
að þeir hafa lykilinn að tryggð almennings.
Höfðinginn er foringi liðsmanna frá sínu
héraði, þeir fylgja honum yfirleitt og hann
getur boðið konungi þá sem herstyrk til að
auka eigin völd og mannvirðingar. En gangi
höfðinginn of langt getur hann misst stuðn-
ing liðsmanna sinna. Misnoti hann vald sitt
eða taki hann ekki nægilegt tillit til hags-
muna skjólstæðinga sinna geta þeir yfir-
gefið hann og gengið til liðs við annan
höfðingja. Konungur verður svo að sínu
leyti að afla sér stuðnings þjóðarinnar fyrir
milligöngu höfðingja. Hann á ef til vill í
deilum við suma þeirra, hann getur losað
sig við suma og sett vildarmenn sína í stað-
inn, en hann verður alltaf að sjá til þess að
hann hafi svo mikinn stuðning að keppi-
nautur geti ekki safnað að sér höfðingjum
og steypt honum af stóli.
Snorri var höfðingi sjálfur og þjóðfélags-
skilningur hans var að verulegu leyti bund-
inn valdastéttinni. Afstaða alþýðunnar er að
vísu mikilvæg, að hans dómi, en alþýðan á
erfitt um vik að grípa í taumana óstudd. Og
afstaða hennar er ekki einvörðungu sjálf-
sprottin. Snjall stjórnmálamaður reynir að
hafa áhrif á almenningsálitið eins og Einar
þambarskelfir gerði. Þó væri rangt að eigna
Snorra þá skoðun að alþýðan og afstaða
hennar hafi ekkert að segja. Það er öðru
nær. Þegar öllu er á botninn hvolft telur
hann að fylgi almúgans skipti sköpum.
Eftir að Magnús konungur snýr aftur og
hefur komið sér fyrir í Þrændalögum reynir
Sveinn konungur að afla sér stuðnings í
Vestur-Noregi og þingar með bændum í
Sunnhörðalandi. „Mælti konungur heldur
skammt. Bændur gerðu lítinn róm að máli
hans“ (561). Ráðgjafar hans danskir halda
langar og fagrar ræður, en undirtektir virð-
ast enn dræmar. Konungur þykist þá finna
að hann hafi lítið fylgi og heldur aftur til
Danmerkur. Að mati Snorra felst stór hluti
skýringarinnar á þessum hrakförum í því að
Sveinn hafði ekki nógu góð sambönd við
höfðingjana, leiðtoga lýðsins, sem hefðu
getað borið málið upp og fengið þau úrslit
sem þeir hefðu kosið. Yfirleitt lætur fólk
Ieiðtoga stjóma sér, en leiðtogamir geta þó
ekki gengið þvert gegn hagsmunum þess. í
samanburði við rit evrópskra samtímasagn-
fræðinga er áberandi hve veigamikið hlut-
verk almennings er hjá Snorra. Snorri lýsir
hvemig fólki er stjómað eða hvemig ráðsk-
ast er með það. í evrópskum sagnfræði-
ritum er hins vegar látið eins og það væri
alls ekki til.
Því er með öðrum orðum samband milli
pólitískrar kaldhæðni Snorra og þjóðfé-
lagsins sem hann lýsir, því það þjóðfélag
verður að kallast harla „lýðræðislegt“ á
sinnar tíðar mælikvarða. Stjórnmál snúast
um að afla stuðnings. Valdatafl er erfitt og
margir leika af sér. Og skyndileg stjóm-
arskipti voru eðlileg. Á þeim tíma er píla-
grímar flykktust í dómkirkjuna í Niðarósi
til að sjá skrín Olafs helga, gátu Snorri og
lesendur hans skynjað atburði áranna
16
TMM 1991:3