Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 52

um þennan heim af neyðarkalli fjölmiðl-
anna á nokkurra ára fresti, finnur samhljóm
þótt leikið sé á hljóðfæri gerólíkra tungu-
mála, sér gleði og sorg sem svipar saman
einsog hjörtunum hjá Tómasi Guðmunds-
syni. Uns honum er dag einn varpað út úr
amerískri hátækniþyrlu í miðri eyðimörk
Súdan, að kanna ástand mála vegna frétta
sem Rauða krossinum hafa borist. Og þegar
þyrlurykinu léttir á berum melnum sér hann
svartar þústir nálgast: Flóttafólk sem eng-
inn veit hvaðan kemur, hvað er að sækja á
þennan skelfilega stað, né hvað það er að
flýja.
í fyrsta sinn í ferð sinni stendur Stefán
andspænis fólki sem hann fær engan botn í,
á ekkert sameiginlegt með, hefur ekkert að
miðla — né það honum. Hann horfir inn í
tóm augu þeirra sem hafa glatað öllu, líka
munaðarvöru mennskunnar. En hann er
með myndavél. Og sem hann stendur þama
einsog þvara þokast til hans beinagrind af
konu og togar í hönd hans. Þegar hann lítur
á hana stillir hún sér upp, þrífur bam sitt
tæplega lífs og ber að húðpokanum sem eitt
sinn var brjóst hennar. Gefur honum merki
að taka mynd. í gegnum ljósopið sér hann
skyndilega hvað er fyrir framan hann:
Guðsmóðirin — myndin táknræna sem tek-
in hefur verið og send um allan heim síð-
ustu áratugi í hvert skipti sem hungurvofan
hefur nagað samvisku Vesturlandabúa.
Þessa mynd áttu þau saman, hann og konan
á melnum.
Það er með þessa sögu einsog aðrar góðar
(og bið ég lesendur að taka frumgerðina
fram yfir snubbótta endursögn mína) að
hver sem hana heyrir getur túlkað hana með
sínum hætti. Sú staðreynd ein segir okkur
svolítið um hlutskipti frásagnarbókmennta.
Frásögnin er bundin einstaklingum, varð-
veitir einstaka upplifun andspænis öllum
almennum kenningum. Frásögnin er ekki
sannleikurinn, en hún á það sameiginlegt
með sannleikanum njóta sín best í hlut-
bundnum (konkret) búningi. Þess vegna
stefnir skáldsagan í öfuga átt við margt í
bókmenntafræðum, þar sem tilhneigingin
til að sértaka og útmá séreinkenni vofir
ávallt yfir. Þar geta menn smíðað sér kenn-
ingar sem verða einsog hakkavélar: Það er
alveg sama hverju er hrúgað ofan í þær,
alltaf má elda kjötbollur úr farsinu. Frá-
sögnin fer öfuga leið.
En um leið varpar sagan um móðurina í
Súdan nokkru ljósi á hvers vegna frásagn-
arlistin hefur misst sakleysi sitt, hvers
vegna hún getur ekki bara snúið aftur úr
blindgötu módemismans og látið einsog
hún hafi aldrei farið neitt. Því jafnvel fólk
einsog þústimar svörtu á melnum — sem í
bókstaflegri merkingu hrærast á mörkum
hins mannlega — spegla sig að einhverju
leyti í myndum fjölmiðlanna. Þær myndir
eru líktog hálfgagnsætt fortjald milli skynj-
unar okkar og umheimsins, en snerting
þeirra er upphaf allrar sögu.
( . . . ) frásagnarlistin hefur
misst sakleysi sitt ( ... ) hún
getur ekki bara snúið aftur úr
blindgötu módernismans og
látið einsog hún hafi aldrei
farið neitt.
19. öldin hefur verð kölluð öld hug-
myndafræðinnar, 20. öldin öld boðskipt-
anna. „Glæpur" fjölmiðlanna er ekki
innræting, heldur sú staðreynd að þeir
50
TMM 1991:3