Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 32

trúum því getum við fundið því stoð næst-
um hvar sem er. Vilji er alit sem þarf. En
um leið horfum við aðeins í eina átt, við
erum fangar þessarar sýnar. Og heimsmynd
okkar er svo einsýn vegna þess að hún
gengur út frá kennisetningu sem er í eðli
sínu hysterfsk og fjandsamleg því hún
byggir á upphafningu annars kynsins á
kostnað hins.
3. „Ráöskonan var alltaf fremur
ill viö mig“
Upphafning hins kvenlega er mjög greini-
leg í túlkun Helgu á Grasaferð, en Helga
hampar þar einni sögupersónunni, systur-
inni, en ekki verður annað séð en dreng-
urinn sé henni beinlínis til ama. Helga segir:
Kvengerving er svo áberandi einkenni á
„Grasaferð" að segja má að hún haldi sög-
unni uppi. Tengist konan þar náttúrunni,
bernskunni, sakleysinu og hinu villta . . .
Hefur systirin allt sem frændann vantar
(266).
Og í ljóðatúlkun sinni á Sáuð þið hana
systur mína segir Helga: „Systirin er
bemskan sjálf, óbreytanleg og eftirsóknar-
verð. Hún er það sem karlmaðurinn missir
þegar hann verður fullorðinn“ (274). Einn-
ig segir hún systurina í Grasaferð vera
hreina og saklausa þótt hún sé að komast á
fullorðinsaldur. Af orðum Helgu verður
ekki annað ráðið en að konan standi, eðlis
síns vegna, í nánu sambandi við bemsku,
náttúru og sakleysi, og sé með sanni nokkuð
í ætt við eilífðar smáblóm.
Um drenginn gegnir öðm máli, enda
bendir Helga á að hann sé hluti karlveldis,
en úr þeirri átt mun einskis góðs að vænta.
Finnst Helgu drengurinn einstaklega hé-
gómlegur og leggur mikið út af því hversu
upptekinn hann sé af sjálfum sér og fatnaði
sínum. Segir hún að drengurinn sé „alltaf
að reyna að búa til mynd af sér“ ... „búa til
karlmannsgervi úr fötum“ (281). Telur hún
fatnaðinn vera þær umbúðir sem eigi að
gera úr honum karlmann, þær eru því eins
konar karlmennskutákn. Nefnir Helga bux-
umar sérstaklega sem slfkt tákn. Fer þá
hugurinn á ról í leit að svipuðum táknum
sem bjóða upp á sambærilega túlkun. Skal
nú dundað við það stutta stund og staldrað
við þá vísu sem mun vera með því fyrsta
sem höfundur sögunnar, Jónas Hallgríms-
son, kvað um ævina, bam á sjöunda ári:
Buxur, vesti, brók og skó
bætta sokka, nýta,
húfutetur, hálsklút þó,
háleistana hvíta.
Þama mælir roggin raust og þylur upp karl-
mennskuumbúðir. Vísan ber með sér ungan
aldur höfundar enda er húfan aðeins tetur
(ófullkomið karlmennskutákn). Síðar á
ævinni skreytti skáldið höfuð sitt með hatti
og fullkomnaði karlmennskuímyndina.
Víkur Tómas Sæmundsson að því í bréfi til
Jónasarárið 1830:
Gott áttu Jónas, sveitastúlkumar líta á eftir
þér, þora varla að líta upp á þig . . . þegar
þær sjá stúdentinn á dönskum skóm, með
eitthvað grænt á höfðinu.
Þetta „eitthvað“ sem Tómas nefnir svo er
karlmennskutáknið sjálft og er í fullu sam-
ræmi við galgopahátt þeirra Fjölnismanna
að hafa um þá brúkun kæruleysisleg orð
(nema þama sé um að ræða dulda öfund
Tómasar). Ekki má heldurgleyma að Jónas
var skáldið sem gekk um götur Reykjavíkur
30
TMM 1991:3