Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 8

yfir hugtök sem miklu máli skipta í skáld-
skap, svo sem guði og gyðjur, náttúrufyrir-
bæri s.s. jörð og sæ, sól og tungl, karla og
konur, gull, skip, vopn og verjur. Hann
skýrir hvert hugtak með kenningum sem
flestar eru úr kvæðum heiðinna skálda en
sumar eftir kristin skáld. Beitt er spuming-
urn og svörum, sem algengt var í skólabók-
um, og þannig eru hverju máli gerð
skipuleg skil, nema þar sem efnið krefst
þess að hann segi í lengra máli frá goðsögn-
um sem skýra hugmyndaheim skáldskapar-
ins. Á eftir listanum í Skáldskaparmálum
yfir kenningar kemur listi yfir heiti eða
skáldleg samheiti ýmissa gmndvallarhug-
taka í skáldskap.
Enginn vafí er á því að fjórði hluti Eddu,
Háttatal, var beint eða óbeint undir áhrifum
frá þeirri gerð latneskra bragfræðiritgerða
sem nefndar voru clavis nietrica (brag-
fræðilykill, háttalykill). Slíkar ritgerðir
höfðu áhrif á norræna höfunda fyrir tíma
Snorra, sem sjá má í Háttalykli, sem er safn
dæma um bragarhætti eftir Islendinginn
Hall Þórarinsson og Rögnvald Orkneyjajarl
frá því um eða eftir 1140 (Jón Helgason og
Anne Holtsmark 1941). Mörg dæmi eru um
latnesk verk af þessu tagi frá því snemma á
miðöldum og eru t.d. eftir Servius, Beda og
Aldhelm. De centum metris eftir Servius
var reyndar best þekkta verk þessarar teg-
undar þar sem dæmi um hina ýmsu bragar-
hætti eru eftir höfundinn sjálfan. Anthony
Faulkes, sem síðast hefur gefið Snorra-
Eddu út, hefur ekki getað bent á neinar
einstakar fyrirmyndir Snorra í því að setja
saman hundrað og tveggja vísna lofkvæði
um Hákon konung Hákonarson og Skúla
jarl, en hver vísnanna er dæmi um sinn
bragarhátt og eru allir norrænir. Engu að
síður má telja líklegt að hann hafi þekkt
eitthvert verk af þessu tagi, endaþótt Hátta-
tal sé eins og önnur skrif hans byggt á
sjálfstæðri meðferð erlendra og innlendra
hugmynda.
Bragfræði skipaði mikilvægan sess í ís-
lenskum skáldskap ekki síður en í kristnum
miðaldaskáldskap. Réttur latínuframburð-
ur við messugerð skipti miklu máli á Islandi
sem annars staðar. Þegar Jón biskup Ög-
mundarson stofnaði skóla fyrir íslensk
prestsefni á Hólum á 12. öld lagði hann
áherslu á kennslu í málfræði, bragfræði og
tónlist, og hann réð erlenda kennara til skól-
ans.
Faulkes hefur bent á að erlendir bragar-
hættir koma við sögu bæði í Háttalykli og
Háttatali, þar á meðal kirkjulegir hættir. Að
hans dómi kemur fram í Háttatali, sem og í
öðrum kvæðum sem varðveitt eru í handrit-
um ásamt Snorra-Eddu (s.s. Islendinga-
drápa Hauks Valdísarsonar og þulur), „aka-
demískur“ kveðskaparstíll sem „bæði þró-
aðist í tungumálinu almennt og í skáldskap
sérstaklega eftir að læsi var orðið fast í sessi
á Islandi." Þessi tilhneiging birtist einnig í
hinum svonefndu málfræðiritgerðum, fjór-
um talsins, sem varðveittar eru í handritum
með Snorra-Eddu, en aðeins sú sem Ólafur
Þórðarson samdi, frændi Snorra, hefur ver-
ið rædd hér (nýlegt yfirlit er í Raschellá
1983).
Gera má ráð fyrir að skipan efnis og stíll
framsetningar í Snorra-Eddu byggist að
allmiklu leyti á latneskum kennslubókum
miðalda; en skoðanir eru enn skiptar varð-
andi það hvort Snorri leggi sama skilning
og alniennur var á miðöldum í skáldskap-
aimál og þá hvort hann telji myndmál
skraut ræðunnar, sem var ríkjandi sjónar-
mið, eða hvort myndmálið var tengt vitræn-
um markmiðum hennar órofaböndum.
6
TMM 1991:3