Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Blaðsíða 110

Sveitin svarta
Sigfús Bjartmarsson. Mýrarenglarnir falla. Mál og
menning 1990. 170 bls.
Goðsöguieg mögn, órökleg hugsanatengsl,
skynjanir á flökti í myndum og meitluðum lín-
um var það sem einkenndi síðustu ljóðabók
Sigfúsar Bjartmarssonar, An fjaðra (1990). Hún
hefur þótt erfið aflestrar enda traustlega reyrð
saman og krefst þess að lesandinn rýni glöggt f
samtvinnuð brot og langteygða bálka. Að stór-
um hluta helgast þessir örðugleikar af því hve
„upprunalegur" skáldskapur Sigfúsar hefur
orðið á seinni árum. Með orðinu „uppruna-
legur“ á ég við að í ljóðum sínum hefur hann
hnitað hringi um goðsögur og frumtákn af ýms-
um toga svo sem hringi, blóð, gor og rotnun og
ofið þau saman við augnablik í lífi samtíma-
mannsins; hugsunin hefur í senn verið ævaforn
og nútímaleg. Allt þetta er sett fram sem ein-
ræða vitundar með sparsömum vísunum út fyrir
hana til stuðnings lesendum. Þessi vitund er á
vissan hátt tímalaus, í henni er mýta, saga og
samtíð ofin í þá hringlaga skynjun sem kveður
á um að veran sé samþætting allra lifaðra
augnablika á hverri stundu. Á margan hátt er
Mýrarenglarnirfalla útfærsla þessa ljóðheims.
Sögurnar nýta sér marga af eiginleikum ljóð-
anna, byggjast á svipaðri „upprunalegri" hugs-
un en hafna ekki beinum vísunum til
umhverfisins líkt og þau. Slíkar tengingar eru
einnig nauðsynleg forsenda þess að sögurnar
nái að þrífast. Ljóðin í An fjaðra snúast fremur
um uppruna sköpunarinnar, sjálfan kjarna hinn-
ar goðsögulegu, göldróttu hugsunar, meðan frá-
sögnin verður að opna sig til fleiri átta eigi hún
ekki að koðna niður í sjálfhverfum vaðli.
Höktandi hringir
Mýrarenglarnirfalla er safn sex smásagna (ein-
hverra hluta vegna telur útgefandi aðeins fimrn
á bókarkápu) sem allar gerast í norðlenskri
sveit, ýmist á kalárunum svokölluðu kringum
1970 eða í einhverjum óljósum, næsta draum-
kenndum tíma. I fyrstu sögunni „Heim“ er sagt
frá fullorðnum manni sem snýr aftur í eydda
hcimabyggð sína og sami sögumaður virðist
vera á ferð í síðustu sögunni „Upp“. Tvær sagn-
anna „Aðförin“ og „Strandhöggið" eru sagðar
af stálpuðum dreng og sagan „Vargakallið" af
eldri manni. Rammasagan „Skörðótt fyrir aug-
um“ sker sig nokkuð úr hinum vegna nánari
tengsla við „hefðbundnar“ smásögur en þar er
blandað saman þessum tveimur meginsögu-
mönnum bókarinnar, fullorðna manninum og
drengnum. Þó hér sé um smásagnasafn að ræða
er það engu að síður byggt upp sem ein heild
bæði hvað varðar efnistök og sögusvið en einn-
ig tengjast sögurnar innbyrðis með ýmsum hlið-
stæðum og táknum sem þjappa þeim enn frekar
saman. Smásagnabálkar af þessu tagi hafa ekki
verið óalgengir á tuttugustu öld, allt frá því að
James Joyce sendi frá sér Dubliners þar sem
einmitt efnistök, sögusvið og svipuð frásagn-
artækni tengdu sögurnar saman. Kosturinn við
slíkar innbyrðis tengingar smásagna er að í
bókarformi mynda þær miklu sterkari heild en
ef þær væru samtíningur úr ýmsum áttum. í
Mýrarenglunum þjónar þessi samtenging einn-
ig markmiði „heimssköpunar" því sögusviðið
er, þráttfyrir vísanirtil íslenskrar samtímasögu,
skýrt afmarkaður bókmenntaheimur. Fyrsta og
síðasta sagan, sem eru eins og áður sagði, sagð-
ar af sama (eða svipuðum) sögumanni, mynda
ramma utan um verkið, draga hring utan um þau
mismunandi sjónarhorn eyðingarinnar sem
brugðið er upp. Heimssköpun af þessu tagi er
vel þekkt úr módernískum bókmenntaverkum
svo sem Danzigtrílógíu Giinthers Grass eða
Macondo Gabriels García Marquezar og slíkir
heimar hafa jafnan þjónað sem rými utan um
eigin lögmál verkanna. Uppákomur sem telja
verður ómögulegar utan textans verða fullkom-
lega eðlilegar innan hans eins og þegar pers-
ónurnar taka flugið en einnig verður heimurinn
tæki til að koma til skila inntaki sem tekur í
goðsögulegum búningi á sig miklu áhrifameiri
mynd en annars væri. Sveitaheimur Mýrarengl-
108
TMM 1991:3