Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Síða 58

setningu er Halldór m.a. að setja í brenni-
depil lifandi tengsl listamannsins og les-
enda eða áhorfenda hans og það áréttar
hann nokkru síðar með orðunum: „Raun-
hæf er sú list sem skilst og þörf er á og krafa
um í tilteknum hópi manna11.60 En með
nöfnunum sem hann nefnir, vekur hann ein-
nig athygli á því að samfélagið er klofið;
jafnt meðal listamanna sem njótenda lista
takast á íhaldssemi og hollusta við valda-
stéttir annars vegar og róttækni og barátta
gegn valdastéttum hins vegar. Það fer ekki
milli mála hvorum hópnum Halldór sjálfur
fylgir. Að hans viti er hlutverk listarinnar
ekki síst „að útrýma þess konar ástandi sem
skapar afskipta þjóðfélagsþegna og þar
með listblinda og mentunarsnauða
menn.“51 Einmittþess vegna aðhyllist hann
ekki hugmyndir Eliots heldur raunsæi í
anda fjórmenninganna sem hann taldi upp
og hafnar einnig „ljósmyndaraunsæinu“
sem ber að hans sögn frekast vitni um að
menn semji sig „að siðum þeirrar fáfræði
sem þjóðfélagslegt óréttlæti hefur látið
verða hlutskifti mikils meiri hluta mann-
kyns“.52
f umfjöllun um þetta erindi Halldórs,
heldur Peter Hallberg því fram að „í raun-
sæi fornsagnanna“ sjái Halldór „enga
tryggð við ákveðinn veruleika, hvorki veru-
leika sögutímans né á dögum söguhöfund-
arins“ heldur telji Halldór raunsæi þeirra
„fólgið í hæfileikanum til að töfra viðtak-
endur, verða „innri veruleiki" þeirra og þar
með móta hugsjónir íslendinga um alla
framtíð.“53
Á þennan skilning Hallbergs get ég ekki
fallist. Halldór tekur fornsögurnar sem
dæmi þegar hann hefur lýst þeirri skoðun
sinni að raunsæi í skáldskap felist ekki í því
að „sýna mynd veruleikans eins og hann
er“.54 Hann segir m.a.:
. . . í skáldskap sem ber merki síns tíma,
skáldskap sem runninn er af rótum þess
veruleika sem býr í öldinni, þar eru mann-
lýsíngamar ekki endilega speglun þess
fólks sem vér höfum fyrir augum daglega,
heldur eru þær umfram alt speglun eða
réttara sagt líkamníng á hugsjónum aldar-
innar.55
Fornsögurnar eru að áliti Halldórs skáld-
sögur og jafnt hér sem í ýmsum öðrum
ritum sínum á 4., 5. og 6. áratugnum lýsir
hann þeirri skoðun sinni að hetjur þeirra séu
óskadraumur. Á einum stað segir hann
meira að segja að þær samsvari því „að í
nútímaskáldsögu íslenzkri væri flugkappi
eða karlstjarna úr Hollywood látin búa búi
sínu á venjulegum íslenzkum dalabæ.“56 En
í sömu mund ítrekar hann að samfélagsleg-
ar forsendur liggi til grundvallar því að
þessar hetjur verða til. Hann nefnir t.d. að
fornsögurnar hafi orðið til „á hnignunar-
tíma í sögu íslensku þjóðarinnar“ þegar var
„nauðsyn slíkrar persónusköpunar“ og
höfðingjamir „keptust við að svíkja þjóð-
lega einíngu“ og hann telur að þær hafi
verið „líkt og svar við glutrun sjálfstæðis
vors að fornu.57 Og ástæðan til að fomsög-
umar lifa er að viti Halldórs líka samfélags-
leg. Hann segir að „trúin á yfirburði . . .
mannamynda“ fomsagnanna hafi verið
„lángtum raunhæfari en trúin á hinar guð-
fræðilegu abstraktfígúmr kirkjunnar" og
teflir þar með sögunum gegn því kenninga-
kerfi sem m.a. var notað til að undiroka
íslenska múgamenn fyrr á öldum.58
Af orðum Halldórs virðist mér ekki unnt
að draga nema eina ályktun: því aðeins gátu
56
TMM 1992:4