Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 18

RÓBERT H. HARALDSSON
er höfnun á þeirri tegund siðferðis sem náð hefur yfirburðum og „drottnar
sem siðferðið í sjálfu sér“.13
Nú blasir við að þegar Nietzsche segist vera á móti siðferði sem nefnir sig
„siðferðið sem slíkt“ þá er hann alls ekki á móti siðferðinu sem slíku, þ.e.
öllu siðferði. Hann lýsir andstöðu sinni með því að taka upp orðalagið sem
siðapostulinn sjálfur notar. Ef einhver segði: „Ég er mannvinur“ væri freist-
andi að segja: „Ég er á móti mannvinum“. Ef vindhaninn tæki dýpra í árinni
og segði: „Ég er eini mannvinurinn" þá lægi beint við að segja: „Ég er á móti
öllum mannvinum“. Slíkt svar myndi ekki eingöngu hafna staðhæfingu
vindhanans heldur afhjúpa um leið hversu hrokafull hún er. Með sama hætti
hyggst Nietzsche afhjúpa kristið hjarðsiðferði.
Þegar Nietzsche kallar sig siðleysingja er hann á skemmtilega tvíræðan
hátt að vekja til umhugsunar um að siðferðilegt ágæti markast ekki af tali
um siðferðið. Enginn verður siðleysingi með því einu að kalla sig siðleysingja
og enginn verður góður með því að tala um dygðir sínar eða hugsa um þær,
hversu einlægur sem hann reynir að vera. Einlægni í orði kemur þessu
einfaldlega ekkert við: Orð eru bara orð, verk eru verk og skapgerð er
skapgerð. Hannes Pétursson ljóðskáld hefur vikið að þessum sannindum um
máttleysi orðanna í færslu um minningargreinar:
Við þráum að hefjast yfir mannlega veikleika, en getum það ekki í
huganum einum, heldur aðeins í breytni okkar og siðum, hver maður
upp á sitt eindæmi; með orðum mínum get ég ekki hjálpað neinum
dauðum manni til þess og enginn getur hjálpað mér dauðum til þess
með orðum sínum.14
Á einum stað í Hitium hýru vísindum segir Nietzsche að ef við viljum
eyðileggja hið besta og ágætasta í okkur þá eigum við að lofsama hamingju-
veg dygðanna frá morgni til kvölds og hrópa um ágæti þeirra á götum úti15.
Hann varpar fram þeirri hugmynd hvort ekki væri ráð að gera andstæða
tilraun, neita þessum ágætu dygðum og sjá hvers konar einstaklingar yrðu
þá fúsir til að tileinka sér þær, beita þeim eins og verkfærum í eigin lífi. í
verkum sínum framkvæmir Nietzsche slíka tilraun.
Fagurkerinn Nietzsche
Alfred Hitchcock byggði kvikmynd sína Reipið (The Rope, 1948) að hluta á
fyrrnefndri sögu Leopolds og Loebs.16 í listrænni útfærslu Hitchcocks verð-
ur atburðarásin þó enn hryllilegri - minnir raunar á smásögur Edgars Allans
Poe - því morðingjarnir, Brandon og Rupert, bjóða nokkrum ættingjum og
kærustu Róberts, fórnarlambsins, til kvöldverðar og framreiða matinn á
16
TMM 1997:3